4.5 Eenvoudig, complex, onzeker of ambigu
onzekerheid
Voordat het tot cultuurverandering kan komen, is het belangrijk om een onderscheid te maken in de manier (zie ook paragraaf 3.6 over de beleving op risico’s) waarop uw werkgever naar risico’s kan kijken. Risico is een vorm van onzekerheid. Bij risico’s gaat het namelijk om de kans dat een gevaar (scenario en effect) kan optreden. Deze onzekerheid is nooit weg te nemen, omdat kans een onderdeel is van risico: de toekomst is nu eenmaal onzeker.
Onderverdeling
causale relatie
De verschillende vormen van onzekerheid leiden tot een onderverdeling in eenvoudige, complexe, onzekere en ambigue risico’s.
4.5.1 Eenvoudig
Bij eenvoudige risico’s is er duidelijkheid over causale relaties (oorzaak en gevolg) en zijn er ervaringsgegevens (ongevallencijfers) beschikbaar. Voorbeelden van eenvoudige risico’s zijn: het vallen van een steiger en het bekneld raken van een hand tussen delen van een machine.
Na een evaluatie van deze risico’s (zie hoofdstuk 3) kunt u in onderling overleg vaststellen welke maatregelen uw organisatie moet treffen.
4.5.2 Complex
onzichtbaar
Complexe risico’s zijn ingewikkelder, omdat er onvoldoende kennis bij de werkgever en werknemers bestaat over de oorzaak-gevolgrelaties. De onzekerheid heeft hier niet alleen betrekking op de kans dat er gezondheidsklachten kunnen optreden, maar ook op de (vaak onzichtbare) effecten. Voorbeelden van complexe risico’s zijn: het ontstaan van kanker door het werken met kankerverwekkende stoffen en het ontstaan van klachten door langdurige stress.
4.5.3 Onzeker
Bij onzekere risico’s bestaat er onvoldoende kennis bij iedereen en vraagt het meer tijd of mogelijkheden om die te verkrijgen. Omgaan met deze risico’s betekent: beslissen in grote onzekerheid. Een voorbeeld van een onzeker risico is het ontstaan van langdurige gezondheidsschade door COVID-19.
4.5.4 Ambigu
afweging
Ambigue risico’s zijn nog ingewikkelder, omdat er sprake is van wetenschappelijke, en vaak ook maatschappelijke, verschillen van inzicht. Hierbij moet uw organisatie op termijn de afweging maken tussen het elimineren van een risico of de acceptatie ervan. Een voorbeeld hiervan is de lastige situatie rond het coronavirus.
Consequenties
beoordeling
invloed
Bij het onderscheid tussen de vier soorten risico’s komen wel een aantal praktische consequenties kijken. Zo verschilt de beoordeling (evaluatie) van risico’s sterk per soort risico. Ook verschuift het accent van een technische kijk (nadruk op de kwaliteit van het advies) naar een veranderkundige visie (nadruk op de acceptatie van het advies). Daarnaast zal, naarmate de complexiteit van de onzekerheden toeneemt, de invloed van de organisatiecultuur toenemen. Het gaat er immers om hoe een organisatie omgaat met onzekerheid. Ten slotte is het soort risico van invloed op de manier waarop de begeleiders hun rol invullen bij het proces van risicobeheersing.
Zo moet u als arboprofessional bij eenvoudige en complexe risico’s denken aan een meer sturende rol en bij onzekere en ambigue risico’s aan een meer begeleidende rol (zie hoofdstuk 5 en 8).
Praktijk
nadruk
Misschien ter geruststelling: in de dagelijkse praktijk van risico-inventarisatie en –evaluatie ligt de nadruk op de eerste twee categorieën van risico’s: de eenvoudige en complexe risico’s.
Drie invalshoeken: techniek, organisatie en gedrag
integrale benadering
De Arbowet biedt niet alleen ruimte voor inzet van de veranderkundige visie, maar ook voor een integrale benadering, die de veranderkundige visie van de dynamische RI&E promoot. Daardoor bekijkt u de RI&E vanuit verschillende invalshoeken.
Arbowet
context
In elk van de stappen van de risicomanagementcyclus is het namelijk verplicht om drie invalshoeken te onderscheiden: techniek, organisatie en gedrag. Dit zijn eigenlijk drie manieren om te kijken naar een ‘risico’ binnen de context van werk en organisaties. Dit staat in de Arbowet beschreven als de stand van de ‘professionele dienstverlening’ (artikel 3) en is onlosmakelijk verbonden met de dynamische RI&E.