1.2 Waar komt de huidige krapte vandaan?
urgent
Het is niet de eerste keer dat Nederland een krappe arbeidsmarkt heeft, denk bijvoorbeeld aan de periode vóór de financiële crisis van 2008. De huidige arbeidsmarktkrapte heeft echter een alarmerende en urgente achterliggende oorzaak. Dit heeft te maken met de combinatie van de stagnerende arbeidsproductiviteitsgroei en de gevolgen van de vergrijzing. Hieronder leest u meer over deze langjarige trends.
Arbeidsproductiviteit
BBP
Arbeidsproductiviteit staat voor de hoeveelheid (toegevoegde) waarde die een werknemer gemiddeld per gewerkt uur toevoegt aan het bruto binnenlands product (BBP). Hoe hoger de arbeidsproductiviteit is, hoe meer werk hetzelfde aantal werknemers verzet. Internationaal gezien is de arbeidsproductiviteit in Nederland al jaren zeer hoog.
Ranglijst
stagneren
Nederland stond in 2022 op de tiende plaats in een ranglijst van alle landen ter wereld op basis van de arbeidsproductiviteit, maar de laatste vijf jaar is Nederland al drie plekken gezakt. Dat is niet verrassend, aangezien de arbeidsproductiviteitsgroei al decennia stagneert, iets dat voor eigenlijk alle westerse economieën geldt. Sinds de economische crisis van 2008 komt de productiviteitsgroei niet boven de 1% groei per jaar uit en sinds de eerste COVID-19-lockdown is de totale arbeidsproductiviteit zelfs gedaald. Dat het Nederlandse BBP is gestegen, komt doordat het totaal aantal gewerkte uren in Nederland is gestegen.
Vergrijzingseffect
krimp
De troef van het aantal gewerkte uren is binnenkort uitgespeeld. Want hoewel de bevolking in Nederland blijft groeien, geldt dat niet voor de beroepsbevolking. Het aantal 75-plussers neemt tot 2050 met ongeveer 1,6 miljoen flink toe, terwijl het jongste cohort op de arbeidsmarkt tot 40 jaar nagenoeg stabiel blijft. De grootste krimp zit op korte termijn voornamelijk in het cohort van de 40- tot 70-jarigen. Dit betekent dat de potentiële beroepsbevolking verhoudingsgewijs gelijk zal blijven of zelfs zal afnemen. De eerste gevolgen van dit vergrijzingseffect zijn nu al voelbaar: als een baan beschikbaar komt doordat een werknemer met pensioen gaat, is deze vaak niet zomaar op te vullen met een jongere of andere toetreder tot de arbeidsmarkt.
Tijdelijke demping van het vergrijzingseffect
Kunnen de mensen die nog aan de zijkant van de arbeidsmarkt staan de vergrijzing niet opvangen? De vraag is of daar nog zoveel potentieel zit, want de arbeidsparticipatie in Nederland behoort al tot de hoogste van de Europese Unie. In de afgelopen decennia is de arbeidsdeelname sterk gestegen, vooral doordat meer vrouwen zijn gaan werken en oudere werknemers langer doorwerken. In feite hebben deze groepen de vergrijzing opgevangen. Nu de rek uit de groeiende deelname van deze groepen is, zal de vergrijzing beter voelbaar worden.