5.3 Objectief en eerlijk?
interpreteren
Hoewel u met functiewaardering streeft naar een zo objectief mogelijk systeem van waarderen en belonen, blijft het mensenwerk. Het is dus nooit 100% objectief. Ook voor algemeen erkende en bijna volledig geautomatiseerde methoden geldt immers dat het mensen zijn die deze methoden toepassen. Verschillende mensen kunnen de tekst uit de functiebeschrijvingen en gezichtspunten verschillend interpreteren.
vergelijken
Een oplossing voor dit probleem is om meerdere deskundigen een functieanalyse te laten doen en de uitkomsten daarvan met elkaar te vergelijken. Dit wordt vaak gedaan bij twijfelgevallen en bij beroepszaken.
5.3.1 Sekseneutraliteit
De Wet gelijke behandeling bepaalt dat er geen direct en indirect onderscheid mag worden gemaakt tussen mannen en vrouwen. Niettemin bleken bepaalde functiewaarderingssystemen in het verleden niet sekseneutraal: functie-eisen van functies die voornamelijk door vrouwen werden vervuld, werden nogal eens lager gewaardeerd.
woordkeuze
Dit kan te maken hebben met de woordkeuze in het functiewaarderingssysteem of de manier waarop HR-professionals en leidinggevenden het systeem toepasten. Zo bleek bij sommige systemen dat aan kenmerken die op grond van (stereo)typeringen aan vrouwen worden toegeschreven – bijvoorbeeld ‘empathisch vermogen’ – een lagere waardering werd toegekend dan aan ‘typisch mannelijke kenmerken’ zoals ‘risicobereidheid’.
gelijke behandeling
Inmiddels zijn de meeste systemen op dit punt onder de loep genomen en aangescherpt. Uitspraken van het Europese Hof (zie kader) en het feit dat vakbonden gelijke behandeling de afgelopen jaren hoog op de agenda hebben gezet, hebben daaraan bijgedragen.
Zowel vrouwelijk als mannelijk
vrouwenkenmerken
mannenkenmerken
Het Europese Hof heeft in meerdere uitspraken bepaald dat systemen van functiewaardering een gelijke verdeling van mannelijke en vrouwelijke kenmerken moeten bevatten. Bij typische vrouwenkenmerken wordt vooral gedacht aan zaken zoals geduld, tact, invoelingsvermogen, zorg, opvoeding, dienstbaarheid, representatie, stiptheid, mensenkennis, (bestand zijn tegen) zenuw- en mentale inspanning, netheid, hygiëne, discretie, integriteit, veel contacten. Als typische mannenkenmerken worden genoemd: leidinggeven, gezag, commerciële werkzaamheden, financiële verantwoordelijkheid, materiële verantwoordelijkheid, onderhoud van materiaal, technische werkzaamheden en externe contacten.
5.3.2 Toetsen
Verschillen in scores voor mannen- en vrouwenfuncties kunnen voortkomen uit verschillen in de functiebeschrijvingen van mannen- en vrouwenfuncties. Aan de hand van de volgende vier punten kunt u deze toetsen op sekseneutraliteit:
Mannenfunctie of vrouwenfunctie
oververtegenwoordiging
Specifieke mannen- of vrouwenfuncties zijn functies waarin een relatieve oververtegenwoordiging bestaat van mannen of vrouwen in relatie tot de totale arbeidsdeelname van mannen of vrouwen in een organisatie of branche. Als in een functie de relatieve deelname van de ene sekse minimaal anderhalf maal hoger is dan van de andere sekse, kunt u spreken van relatieve oververtegenwoordiging.
Volledig
Let op de manier waarop mannen- en vrouwenfuncties zijn beschreven. Om te controleren of ze in balans zijn, kunt u kijken naar lengte, volledigheid, detailniveau en woordgebruik van de functiebeschrijvingen.
Objectief
neutraal verwoord
Ga na of definities, niveautyperingen en eventuele referentiefuncties neutraal verwoord zijn en niet (impliciet) afgestemd op bepaalde soorten werkzaamheden die vaker in mannen- of vaker in vrouwenfuncties voorkomen. Stel dat er een gezichtspunt ‘complexiteit van werkzaamheden’ is, dan zou het kunnen dat administratieve werkzaamheden voornamelijk binnen de lage niveautyperingen van dit gezichtspunt worden genoemd en technische werkzaamheden vooral in de hoge niveautyperingen.
Transparant
objectief rechtvaardigen
Een gezichtspunt moet zo helder zijn gedefinieerd dat zonder meer duidelijk is waarom nu juist die score aan een bepaald gezichtspunt wordt gegeven. Bij het gebruik van wegingsfactoren kijkt u kritisch of deze nadelig uitpakken voor overwegend vrouwenfuncties of dat overwegend mannenfuncties beter op die specifieke kenmerken scoren. Een verschil in (relatief) gewicht moet in ieder geval objectief te rechtvaardigen zijn.
Evenwichtig
Beoordeel gezichtspunten die tot scoreverschillen leiden tegen de achtergrond van het totale functiewaarderingssysteem. Stel dat het systeem gezichtspunten heeft die voor mannenfuncties tot een gunstigere score leiden, dan is het evenwichtig als daar andere gezichtspunten tegenover staan die voor vrouwenfuncties tot een gunstigere score leiden.