2.1 Echte dienstbetrekking
gebaseerd op drie elementen
inhoudingsplichtige
Zoals in paragraaf 1.2 al is aangegeven, is er sprake van een echte dienstbetrekking als de arbeidsrelatie is gebaseerd op een arbeidsovereenkomst en dus de volgende drie elementen aanwezig zijn: een gezagsverhouding, persoonlijke arbeid en de betaling van loon.
Gezag
ondergeschikt aan werkgever
Er is sprake van een gezagsverhouding als de werknemer in dienst is van uw organisatie en zich moet houden aan opdrachten en aanwijzingen van de werkgever. Oftewel de werknemer is ondergeschikt aan de werkgever. Hierbij zijn twee vormen mogelijk:
- Materieel gezag: de werkgever heeft instructiebevoegdheid rond (de uitvoering van) het werk. Als de instructies alleen over het te behalen resultaat gaan, is er geen sprake van een gezagsverhouding.
- Formeel gezag: de instructiebevoegdheid betreft zaken als de werktijden, opname van vakantiedagen of omgang met cliënten.
De werkgever kan (de bevoegdheid tot) het geven van opdrachten en aanwijzingen ook overlaten aan een ander, zoals bij uitzendkrachten het geval is (zie hoofdstuk 3).
mate van toezicht
Het is niet altijd eenvoudig om te bepalen of er sprake is van een gezagsverhouding. Als de werkgever in de praktijk geen opdrachten geeft (bijvoorbeeld bij eenvoudige werkzaamheden) of geen opdrachten kan geven (bijvoorbeeld bij zeer specialistisch werk) wil dat niet zeggen dat er geen gezagsverhouding is. Het gaat erom dat de werkgever opdrachten en aanwijzingen kán geven en dat de werknemer die moet opvolgen. Ook de mate van toezicht door de werkgever en andere zaken (zoals het gebruik van werkkleding of visitekaartjes) kunnen erop duiden dat de werknemer onderdeel is van de organisatie en dus ondergeschikt is.
Persoonlijk
zich mag laten vervangen
niet verplicht
Voor een echte dienstbetrekking moet het gaan om arbeid die de werknemer persoonlijk verricht. Dat betekent dat het niet mag gaan om een tussenpersoon. En ook als de werknemer zich desgewenst mag laten vervangen door iemand anders, zolang het werk maar gebeurt, is er geen sprake van een dienstbetrekking. De werknemer is dan immers niet verplicht om de werkzaamheden persoonlijk te verrichten.
Loon
meer dan kostenvergoeding
Bij een echte dienstbetrekking heeft de werkgever de verplichting om de werknemer te belonen voor de verrichte werkzaamheden met meer dan een kostenvergoeding. Hij moet zich hierbij in elk geval aan het geldende wettelijke minimum(jeugd)loon houden. Een collectieve arbeidsovereenkomst (cao) kan ook regels over het loon bevatten.
Loonheffingen
Bij een echte dienstbetrekking moet u – als inhoudingsplichtige – de beloning van de werknemer in de loonheffingen betrekken, waarbij alle onderdelen van toepassing zijn. De werknemer is dus verzekerd voor de volksverzekeringen, werknemersverzekeringen en Zorgverzekeringswet en valt onder de loonbelasting.
Privaatrecht versus publiekrecht
naar burgerlijk recht
Echte dienstbetrekkingen tussen werkgever en werknemer die zijn gebaseerd op een arbeidsovereenkomst naar burgerlijk recht, zijn zogeheten privaatrechtelijke dienstbetrekkingen. Echte dienstbetrekkingen waarbij dit niet het geval is, maar waarbij de werknemer door een overheidsorgaan is aangesteld of benoemd, zijn zogeheten publiekrechtelijke dienstbetrekkingen.
onder privaatrecht gebracht
Door de Wet normalisering rechtspositie ambtenaren (WNRA) is de dienstbetrekking van de meeste ambtenaren per 2020 onder het privaatrecht gebracht. Burgemeesters, ministers en staatssecretarissen, politieagenten en rechters zijn voorbeelden van ambtenaren die nog steeds een publiekrechtelijke dienstbetrekking hebben.
Deel
buiten beschouwing
Sommige arbeidsrelaties gelden niet als dienstbetrekking voor een deel van de loonheffingen. Dat betekent dat u de beloning voor dat deel van de loonheffingen buiten beschouwing moet laten.
in buitenland
Voorbeelden van arbeidsrelaties die geen dienstbetrekking zijn voor de werknemersverzekeringen, zijn:
- bepaalde directeuren-grootaandeelhouders van een nv of bv (zie hoofdstuk 8);
- burgemeesters;
- huispersoneel;
- leden van de vrijwillige politie en brandweer;
- ministers en staatssecretarissen;
- werknemers die in het buitenland wonen of werken en daar zijn verzekerd.
huispersoneel
Arbeidsrelaties die geen dienstbetrekking zijn voor de loonbelasting en werknemersverzekeringen, zijn:
- huispersoneel dat doorgaans op minder dan vier dagen per week werkt;
- opdrachtnemers die werken via een overeenkomst van opdracht of modelovereenkomst (zie paragraaf 2.4);
- vrijwilligers die onder de vrijwilligersregeling vallen (zie hoofdstuk 14).