6.1 Arbitrage

bindend

Als het niet lukt om met bemiddeling een oplossing te vinden voor een conflict, is er nog een laatste optie: arbitrage. Een onafhankelijke partij velt dan een definitief, bindend oordeel.

Ook een verliezer

duidelijkheid

Arbitrage kent een groot nadeel. Zo is er bijvoorbeeld vaak niet alleen een winnaar, maar ook een verliezer van het conflict. Het is dus niet per se voor beide partijen bevredigend. Wel kan de duidelijkheid die arbitrage biedt nuttig zijn voor uw organisatie.

6.1.1 Laatste stap in conflicthantering

weerslag

In de meeste gevallen heeft arbitrage om een conflict te beëindigen niet de voorkeur. De conflictpartijen zijn dan zelf immers niet meer betrokken bij de oplossing; die hebben ze uit handen gegeven. Hoewel beide partijen zich verplichten om de beslissing na te leven, wil dat niet zeggen dat ze het ermee eens zijn. Als een medewerker in een conflict is geraakt met een collega of uw organisatie, is het daarom altijd beter om eerst alle opties te benutten om er samen uit te komen. Daarmee kan uw organisatie hopelijk vermijden dat er straks een verliezer is. Dat heeft namelijk zeker zijn weerslag op de relatie.

Enige realistische mogelijkheid

In een stappenplan voor conflicthantering is arbitrage vrijwel altijd de laatste stap, ná het zoeken naar een interne oplossing en bemiddeling. Doorloop in een conflict dus eerst alle andere stappen, vóórdat arbitrage op tafel komt. Het kan echter ook gebeuren dat alleen arbitrage nog een realistische mogelijkheid blijkt als het conflict aan de oppervlakte komt.

Fundamentele kwesties

pogingen

Sommige conflicten zijn zo groot of fundamenteel, dat het nodig is een duidelijke beslissing te nemen.
Een van beide partijen krijgt gelijk, en daarmee is de kous af. Bij conflicten van minder fundamentele aard kunnen er aanvankelijk mogelijkheden voor een oplossing zijn waar alle partijen zich (min of meer) in kunnen vinden, maar lukt het misschien niet om die oplossing uit te voeren. Ook dan kan het zijn dat na al die pogingen arbitrage in beeld komt. In beide gevallen is arbitrage blijkbaar nodig om het conflict te beëindigen: andere vormen van conflicthantering werken niet of niet meer.

6.1.2 Varianten

Als (een medewerker van) uw organisatie voor een conflict arbitrage overweegt, moet men wel weten wat dit precies inhoudt. Er zijn diverse vormen van arbitrage. Zo is er arbitrage die door particulieren wordt toegepast en overheidsarbitrage via de rechter. De term arbitrage wordt meestal gebruikt voor de particuliere variant, anders wordt gesproken van rechtspraak.

Formeel versus informeel

pet van arbiter

Binnen arbitrage zijn er ook verschillen. Zo kunnen de partijen een volledige procedure volgen of een informelere variant die meer weg heeft van mediation. Ook is een combinatie van mediation en arbitrage mogelijk, waarbij de mediator bij gebrek aan voortgang de pet van arbiter kan opzetten om een beslissing te nemen.

Kosten

niet gratis

kosten delen

Arbitrage is niet gratis, en dat geldt zeker als de conflictpartijen een professionele ‘scheidsrechter’ willen inschakelen. Een grondige, professionele procedure kan flink in de papieren lopen. Het is dus belangrijk om goede afspraken te maken over de kosten van de procedure. Als de partijen overeenkomen dat ze een arbiter inschakelen, kunnen ze bijvoorbeeld afspreken om de kosten te delen, of besluiten dat de verliezer voor de kosten moet opdraaien.

Interne conflicten

Bij interne conflicten (zie hoofdstuk 3) kan uw organisatie ook aanbieden om de kosten te dragen. Dat maakt instemmen met arbitrage voor de medewerkers in kwestie natuurlijk aantrekkelijker. Zorg ervoor dat deze afspraken vastliggen vóórdat het traject begint.

6.1.3 Kan men verder?

eind maken

Een belangrijke eigenschap van arbitrage is dat de beslissing bindend is. De partijen moeten zich hier dus aan houden. De procedure doet niets om de verhouding tussen de partijen te normaliseren of verbeteren. Als die al slecht was, wordt deze door arbitrage waarschijnlijk niet beter. Sterker nog: het is lang niet altijd mogelijk om de samenwerking na arbitrage voort te zetten. Dat is ook niet noodzakelijkerwijs het doel. Het doel is een eind maken aan het conflict.

Soms is ontslag de uitkomst

De kans is groot dat de partijen ook na de beslissing niet door één deur kunnen. Het kan dan nodig zijn om betrokken medewerkers bijvoorbeeld over te plaatsen, zodat ze minder, of zelfs helemaal niet meer met elkaar te maken hebben. Bij een conflict tussen een medewerker en uw organisatie kan ontslag uiteindelijk de uitkomst zijn.

6.1.4 Verschil met rechtspraak

autoriteit

binnenkamers

Bij arbitrage is sprake van een autoriteitsbeslissing. Een bepaalde autoriteit, zoals een onafhankelijke arbiter of de rechter, bepaalt wie gelijk heeft in het conflict en die beslissing is bindend. Particuliere arbitrage wijkt op een aantal belangrijke punten af van rechtspraak:

• De procedure en de uitkomst daarvan kan bij particuliere arbitrage ‘binnenskamers’ gehouden worden. De partijen kunnen met elkaar afspreken om het conflict niet in de openbaarheid te brengen. Hiermee voorkomen ze ook dat het in de media (zie hoofdstuk 7) wordt besproken.
• Het is in principe niet mogelijk om in hoger beroep te gaan tegen een arbitraal vonnis. Dat voorkomt ellenlange juridische procedures en de hoge kosten die dat met zich meebrengt.
• Er is bij arbitrage geen manier om af te dwingen dat de conflictpartijen de beslissing van de arbiter daadwerkelijk naleven. Als een van beide partijen dit niet doet, heeft de arbiter zelf geen middelen om naleving af te dwingen. Hiervoor is toch de stap naar de rechter noodzakelijk, voor een zogenoemde ‘exequaturprocedure’.

Voordat het traject van arbitrage in gang gezet kan worden, moeten de partijen het hierover eens zijn en dit duidelijk uitspreken. Bovendien moeten zij weten wat de gevolgen zijn van de arbitrage. Ze verplichten zich immers om zich aan de uitspraak te houden, ook als die niet in hun voordeel uitvalt. Het is belangrijk om een goede arbiter te kiezen. Dit kan bijvoorbeeld via het Nederlands Arbitrage Instituut (NAI).

6.1.5 Procedure

In de praktijk neemt vaak één van de partijen de eerste stap om een arbitrageprocedure in gang te zetten. Deze geeft aan wat zijn eis is en welke argumenten of bewijzen hij daarvoor heeft. De tegenpartij kan daarop zijn eigen eisen bekendmaken en deze onderbouwen. In veel gevallen gaat dit schriftelijk. Het is aan de arbiter om te bepalen hoe vaak een reactie wordt gevraagd op de eisen en bewijzen van de ander. Vaak is er ook een mondelinge behandeling van de zaak. Deze vindt plaats nadat de arbiter de standpunten helder heeft en de partijen hun bewijzen hebben overlegd.

Uitspraak

oneven aantal

Hierna kan de arbiter zijn uitspraak doen. Soms kan dat tijdens of direct na de mondelinge behandeling, soms is er meer tijd voor nodig. Dan moet de arbiter – of meerdere arbiters, maar wel altijd een oneven aantal – eerst beraadslagen. De uitspraak draait vaak om het gelijk of ongelijk van de partijen, maar er kunnen ook verdere consequenties zijn, zoals een schadevergoeding of andere maatregelen.