1.1 Toelichting op het begrip arbeidsvoorwaarden
onderscheid
in geld uit te drukken
Bij de inventarisatie van arbeidsvoorwaarden bestaat in elk geval een onderscheid tussen primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden binnen een organisatie. Daarnaast kan een werkgever ook nog tertiaire en zelfs quartaire arbeidsvoorwaarden aanbieden. Bij primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden gaat het altijd om overeengekomen voorwaarden, waaronder een werknemer zijn werkzaamheden verricht. Denk hierbij aan:
- het werk zelf (welke werkzaamheden behoren tot de functie van de werknemer?);
- de duur en het tijdstip van de arbeid (wanneer verricht de werknemer het werk?);
- de beloning (welke vergoeding ontvangt de werknemer voor zijn werk?). Het gaat dan niet alleen om salaris, maar bijvoorbeeld ook om kostenvergoedingen.
1.1.1 Primaire voorwaarden
De basis van de meeste arbeidsovereenkomsten wordt gevormd door de primaire arbeidsvoorwaarden. Daarbij gaat het om onderwerpen waarover de werknemer bij aanvang van een dienstverband afspraken maakt met zijn werkgever. Deze afspraken zijn vrijwel altijd vastgelegd in de individuele arbeidsovereenkomst. Voorbeelden van primaire arbeidsvoorwaarden zijn:
- hoogte van het salaris en de schaal waarin de functie van de werknemer valt;
- vakantiebijslag;
- aard van de arbeidsovereenkomst;
- duur van de arbeidsovereenkomst;
- aantal werkuren;
- wettelijke vakantiedagen.
wettelijke regels
Over veel primaire arbeidsvoorwaarden bestaan wettelijke regels. Denk hierbij aan de regels uit de Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag. Ook kunnen er afspraken over primaire arbeidsvoorwaarden zijn vastgelegd in de cao waar een organisatie onder valt.
Zolang het niet in strijd is met de wettelijke regels en de cao-afspraken, mag de werkgever over arbeidsvoorwaarden aanvullende afspraken maken met de werknemer. Dit soort afspraken valt meestal uit in het voordeel van de werknemer.
1.1.2 Secundaire voorwaarden
extra afspraken
auto van de zaak
De extra afspraken die de werkgever met een werknemer maakt, worden vaak secundaire arbeidsvoorwaarden genoemd. Deze vormen een aanvulling op de primaire voorwaarden. Voorbeelden van secundaire arbeidsvoorwaarden:
- reiskostenvergoeding;
- overwerkvergoeding;
- auto van de zaak;
- bovenwettelijke vakantiedagen;
- winstdeling;
- kinderopvang;
- extra verlofregelingen;
- (gedeeltelijke) vergoeding van training en opleiding;
- pensioenregeling.
Personeelsfaciliteiten
Sommige secundaire arbeidsvoorwaarden zijn personeelsfaciliteiten, waarbij de werknemers zelf kunnen kiezen of ze er gebruik van willen maken. Denk hierbij aan de deelname aan bedrijfsfitness, een fietsregeling of de mogelijkheid om extra vakantiedagen te kopen.
Flexibele arbeidsvoorwaarden
zelf kiezen
Sommige organisaties bieden aan hun werknemers een flexibel arbeidsvoorwaardenpakket: een pakket à la carte (zie hoofdstuk 6 voor meer informatie). Hierbij kunnen werknemers zelf kiezen van welke regelingen zij gebruik willen maken. Ook kunnen ze arbeidsvoorwaarden ‘ruilen’, bijvoorbeeld door loon in te leveren voor extra vakantiedagen, of vakantiedagen voor een tegemoetkoming in de studiekosten of kinderopvang.
1.1.3 Tertiaire voorwaarden
informele voorwaarden
Meestal is er ook nog sprake van een derde soort arbeidsvoorwaarden: de zogenoemde tertiaire arbeidsvoorwaarden. Dit zijn vaak informele voorwaarden, die niet direct terug te vinden zijn in de cao, het personeelsreglement of in individuele arbeidsovereenkomsten.
Secundair versus tertiair
Secundaire arbeidsvoorwaarden liggen in het verlengde van primaire arbeidsvoorwaarden. Naast bijvoorbeeld onkostenvergoedingen, pensioenopbouw en een leaseauto, kan een werkgever ook denken aan de mogelijkheid tot thuiswerken, kinderopvang en het flexibel omgaan met de indeling van de werkdag. Deze voorwaarden zijn doorgaans (ook) in de cao te vinden.
Welzijn
Secundaire arbeidsvoorwaarden zijn meestal in geld uit te drukken, maar bij tertiaire arbeidsvoorwaarden is dat moeilijker. Die draaien meer om het welzijn van werknemers dan om hun portemonnee. Denk aan bedrijfsuitjes, goede werkvoorzieningen of gezonde maaltijden in de bedrijfskantine.
Wat in de ene organisatie een secundaire arbeidsvoorwaarde is, wordt in de andere een tertiaire voorwaarde genoemd. In feite maakt het ook niet zo veel uit, zolang het overzicht aan arbeidsvoorwaarden maar duidelijk is.
1.1.4 Quartaire voorwaarden
moeilijk te meten
verziekte werksfeer
De quartaire arbeidsvoorwaarden bevinden zich in een vaag gebied. Ze zijn moeilijk te meten en elke werknemer ervaart ze anders. Elementen als een prettige werksfeer, goede carrièreperspectieven en het gevoel zinvol werk te doen, vallen eronder. Meetbaar of niet: onderschat deze arbeidsvoorwaarden niet. Geen enkele werknemer functioneert in een verziekte werksfeer of als hij het gevoel heeft dat zijn werk er niet toe doet.