7.1 Definitie calamiteit
discussie
Wat een calamiteit precies is, kan in de praktijk onduidelijkheid opleveren. De wet geeft namelijk wel een aantal richtlijnen, maar kan daar vanzelfsprekend niet volledig in zijn. En dus kunnen discussies ontstaan tussen de werkgever en de werknemer over de vraag of een bepaalde situatie wel een calamiteit is.
gerechtvaardigd
In de praktijk zal daar niet altijd tijd voor zijn, want vaak zal de werknemer óf niet komen opdagen op het werk vanwege de calamiteit óf op het werk op de hoogte worden gesteld van de calamiteit en er onmiddellijk vandoor gaan. Wanneer er sprake is van een calamiteit die calamiteitenverlof rechtvaardigt, wordt in dit hoofdstuk verder uitgelegd.
7.1.1 Onmiddellijke actie vereist
acuut
noodsituatie
De eerste belangrijke richtlijn houdt in dat een medewerker bij een calamiteit direct in actie moet komen vanwege een acute noodsituatie. Hij moet bijvoorbeeld een zieke zoon of dochter naar het ziekenhuis brengen of samen met zijn verzekeringsagent de stormschade opnemen aan zijn huis en aan zijn schuur. Hiermee wachten tot na werktijd is in dit soort situaties geen optie.
Verlof om arbeid onmiddellijk te onderbrekenDe WAZO stelt dat de werkgever calamiteitenverlof moet verlenen voor ‘onvoorziene omstandigheden die een onmiddellijke onderbreking van de arbeid vergen’. Doordat het om een noodsituatie gaat, is het een medewerker ook toegestaan pas achteraf te melden waarom hij niet of niet op tijd op zijn werk verscheen.
Beslissing
beoordeling
achteraf
De beoordeling of calamiteitenverlof redelijk is, ligt bij uw werkgever. Hij beslist op het moment zelf of hij calamiteitenverlof verleent aan een medewerker. Vaak zal het een werknemer op dat moment weinig uitmaken hoe zijn vertrek of wegblijven wordt gekwalificeerd, zijn eerste zorg ligt vanzelfsprekend bij zijn privé-omstandigheid. Vandaar dat ook altijd achteraf nog gelegenheid is voor een werkgever om in alle rust te beoordelen of het wel of niet toekennen van dit verlof terecht was.
Als arboprofessional moet u in de gaten houden dat uw werkgever een medewerker die zijn werk (tijdelijk) neerlegt vanwege een noodsituatie, in ieder geval niet mag ontslaan. Ook niet als achteraf die noodsituatie wat minder heikel blijkt.
7.1.2 Bevalling of overlijden
specifiek
De tweede reden om calamiteitenverlof toe te staan is een bijzondere persoonlijke omstandigheid. De Wet arbeid en zorg noemt specifiek twee gebeurtenissen in het privéleven van de medewerker die hem altijd het recht op calamiteitenverlof geven:
- De bevalling van de echtgenote, de geregistreerde partner of de persoon met wie de medewerker ongehuwd samenwoont.
- Het overlijden of de lijkbezorging van een huisgenoot of bloed- en aanverwant in de rechte lijn en in de tweede graad van de zijlijn, bijvoorbeeld een ouder, een broer of een schoonzus.
Strikt genomen is een bevalling zeker niet altijd een onvoorziene omstandigheid of een noodsituatie. Toch wordt deze wel altijd als zodanig beschouwd.
Dringend naar de dokter
aanspraak
De WAZO bevat nog een derde situatie waarin een werknemer aanspraak kan maken op calamiteitenverlof, namelijk een spoedeisend of onvoorzien ziekenhuis- of artsbezoek dat redelijkerwijs niet buiten werktijd te plannen is. De medewerker kan niet alleen aanspraak maken op het calamiteitenverlof op het moment dat hij zelf ziek is, maar mag ook opnemen als hij een partner, ouder of (pleeg)kind begeleidt.
In het geval van spoedeisend of onvoorzien arts- of ziekenhuisbezoek geldt dat de werknemer voldoende tijd krijgt voor het bezoek, maar niet langer afwezig is van de werkvloer dan strikt noodzakelijk.
assistentie
huishouden
sociale relatie
Ook op het moment dat grootouders, kleinkinderen, broers of zussen assistentie nodig hebben bij een onverwacht en urgent bezoek aan de huisarts of het ziekenhuis, mag een werknemer calamiteitenverlof opnemen. Daarnaast geldt deze verlofvorm ook voor personen die deel uitmaken van het huishouden van de werknemer, maar er geen dienstbetrekking hebben. Tot slot mag een werknemer een beroep doen op het calamiteitenverlof voor de begeleiding naar arts of ziekenhuis van personen met wie de werknemer een sociale relatie heeft die het logisch maakt dat hij deze zorg verleent. Diezelfde uitbreiding geldt ook voor de eerste ziektedag. Meer hierover leest u in paragraaf 7.1.3.
Verplichting door overheid
kiesrecht
Calamiteitenverlof treedt ook in werking als een medewerker door de wet of door de overheid onder werktijd tot iets wordt verplicht, zonder dat daar een geldelijke vergoeding voor beschikbaar is. Een voorbeeld is een geboorte of een overlijden. Een Nederlands burger is verplicht om binnen drie dagen aangifte te doen van een geboorte of een overlijden. Dat lukt vanwege beperkte openingstijden van het gemeentehuis niet altijd binnen werktijd. Daarnaast noemt de WAZO ook de uitoefening van het actief kiesrecht (het stemmen voor een referendum of verkiezingen) als reden voor het opnemen van calamiteitenverlof.
In de praktijk hoeft u werknemers vaak geen verlof te geven om te stemmen. De openingstijden van de stemlokalen zijn zeer ruim, zodat werkenden ook buiten werktijden hun stem kunnen uitbrengen tijdens verkiezingen.
7.1.3 Calamiteitenverlof bij ziekte
verzorging
De WAZO geeft werknemers het recht op calamiteitenverlof voor de noodzakelijke verzorging op de eerste ziektedag van partner, ouder of inwonend (pleeg)kind. De regel geldt daarnaast ook voor:
- een ziek uitwonend kind;
- een zieke grootouder;
- een ziek kleinkind;
- een zieke broer of zus;
- een zieke die deel uitmaakt van het huishouden van de werknemer;
- een zieke met wie de werknemer een sociale relatie heeft en van wie het gezien die relatie logisch is dat hij die zorg verleent.
Eerste ziektedag
kortdurend zorgverlof
Het gaat hier specifiek om de eerste ziektedag. Die komt namelijk vaak onverwacht, waardoor de werknemer niet altijd in staat is om onmiddellijk iets te regelen voor de verzorging van een naaste. Vandaar dat hij in zo’n geval een beroep kan doen op het calamiteitenverlof. Vanaf de tweede dag van de ziekte kan de werknemer dan kortdurend zorgverlof opnemen of een andere regeling treffen.
7.1.4 Overige calamiteiten
afweging
Niet alle situaties waarin een werknemer aanspraak kan maken op calamiteitenverlof, zijn expliciet in de WAZO vermeld. Het is ook niet mogelijk om een vaste lijst van omstandigheden op te stellen, er kunnen zich tenslotte altijd nieuwe onverwachte omstandigheden voordoen die calamiteitenverlof rechtvaardigen. Daarom is het aan de werkgever om een goede afweging te maken. Hij kan daarbij in veel gevallen terugvallen op de cao waarin zijn organisatie valt, waarin vaak situaties staan die de werknemer recht geven op calamiteitenverlof.
Afspraken op organisatieniveau
onderscheid
Als in de cao niets geregeld is, kan uw organisatie zelf afspraken maken en die ook in een bedrijfsregeling of arbeidsovereenkomst op papier vastleggen voor zijn werknemers. Hierin zal vooral het onderscheid tussen wel of geen recht hebben op betaald verlof (zoals het calamiteitenverlof) sterk naar voren komen. Zo weet een werknemer vooraf al in welke situaties hij onbetaald verlof moet opnemen omdat hij geen recht heeft op calamiteitenverlof.
Wees redelijk bij het maken van afspraken. Het is belangrijk dat de werkgever zich als een goed werkgever gedraagt en de werknemer zich een goed werknemer toont.
termijn
Werkgever en werknemer kunnen ook afspraken maken over de manier waarop en binnen welke termijn een werknemer contact moet opnemen als er sprake is van een noodsituatie. Het is daarbij van belang dat de werkgever redelijk is. Het is soms – hoe vervelend dit ook is voor de werkgever, de leidinggevende en de collega’s – even niet mogelijk om contact op te nemen.
Juiste keuze maken
rechtvaardigen
continuïteit
Vaak zal het overigens niet lastig zijn voor uw werkgever om de juiste keuze te maken. Als een werknemer een middag niet kan werken omdat hij het koopcontract van zijn woning moet ondertekenen, is dat natuurlijk geen noodsituatie. In zo’n geval is het opnemen van vakantie-uren logischer. Welke andere privé-omstandigheden (die niet in de WAZO staan) het recht op calamiteitenverlof rechtvaardigen, beslist de werkgever per geval.
Calamiteitenregeling bepaalt doorbetaling salaris
Bepaalde omstandigheden kunnen de continuïteit van uw organisatie bedreigen. Denk aan slecht winterweer of andere niet-economische omstandigheden, zoals een ramp. Ze hebben geen betrekking op een persoonlijke calamiteit van een werknemer, maar op een groter geheel. Op dit moment heeft de overheid hier twee aparte regelingen voor: de WW-regeling Onwerkbaar weer en de werktijdverkorting bij buitengewone omstandigheden. In beide gevallen neemt UWV de loondoorbetaling (gedeeltelijk) over in de vorm van een WW-uitkering.