4.1 Effecten op de werknemer
blijvende schade
Een werknemer kan allerlei fysieke en psychische gezondheidsklachten krijgen door een te hoge werkdruk. Sommige symptomen zijn al op korte termijn merkbaar, andere gezondheidsklachten ontstaan pas als de werkdrukproblemen langere tijd aanhouden. Vooral de langetermijnklachten kunnen ernstige en mogelijk blijvende schade aan de gezondheid veroorzaken.
4.1.1 Kortetermijnklachten
snel reageren
Ontwikkelt een werknemer bepaalde gezondheidsklachten door werkstress, dan is er nog geen reden tot paniek. In deze fase kunt u door snel te reageren blijvende schade en ziekteverzuim bij de werknemer voorkomen. Deze fase is dus uitermate belangrijk!
Symptomen van werkstress
De symptomen van werkstress die in de eerste fase kunnen optreden, zijn op te delen in vier categorieën:
- lichamelijk (deze symptomen zijn niet altijd zichtbaar voor anderen);
- emotioneel (deze symptomen zijn meestal waarneembaar voor anderen);
- gedragsmatig (deze symptomen zijn meestal waarneembaar voor anderen);
- cognitief (deze symptomen zijn soms waarneembaar voor anderen).
In het kader op de volgende pagina leest u welke signalen bij elk van deze categorieën horen. Signalen kunnen gelijktijdig of los van elkaar voorkomen en staan in de tabel in willekeurige volgorde. Merkt u signalen op bij een werknemer? Grijp dan in!
Effecten
problemen
herkennen
Treft uw organisatie in dit stadium geen maatregelen, dan kunnen de kortetermijnklachten van de werknemer uiteindelijk leiden tot ergere problemen en krijgt u te maken met de effecten op de langere termijn (zie verderop). Meer over het herkennen van de stresssignalen leest u in hoofdstuk 5 van dit dossier.
Signalen van werkstress per categorie
| Lichamelijk | Emotioneel | Gedrag | Cognitief |
| pijn aan nek, schouder, rug of armen (RSI/KANS) | opgejaagd gevoel | veel meer of minder eten | besluiteloosheid |
| hoofdpijn | geestelijke vermoeidheid | meer roken, drinken of medicijngebruik | veel piekeren |
| onrust | ongemotiveerdheid | vaker ziek melden | concentratieproblemen |
| vermoeidheid | onzekerheid | snel last van irritatie of agressie | verstrooid-/vergeetachtigheid |
| slaapproblemen | somberheid | emotionelere reacties | ad-hoc-reacties |
| duizeligheid | prikkelbaarheid | kleine ongelukjes | ongeïnteresseerdheid |
| maag- en darmklachten | snel huilen | zich sociaal terugtrekken (isoleren) | (geestelijke) afwezigheid |
| hyperventilatie | angstgevoelens | druk en veel praten | prioriteiten verwarren |
| gewicht verliezen of aankomen | ontevredenheid | cynisme | niets kunnen afmaken |
| overmatig zweten | stemmingswisselingen | meer klagen | slecht presteren |
Bron: De Goede Praktijk
toezien
Langdurig werken onder hoge druk is voor niemand in de organisatie leuk. De werknemer gaat met minder plezier naar zijn werk en kan allerlei gezondheidsklachten ontwikkelen. Als veel werknemers in de stress zitten, zal de sfeer op de werkvloer er niet beter op worden.
Klachten opmerken
U moet erop toezien dat de werknemers geen gezondheidsklachten door werkstress ontwikkelen, of dat u deze zo snel mogelijk aanpakt. Bespreek het onderwerp regelmatig met de leidinggevenden in uw organisatie.
Leidinggevende inschakelen
vroegtijdig
Het is aan leidinggevenden om de signalen van werkdruk en werkstress vroegtijdig op te pikken. Een leidinggevende zou de werknemers in zijn team goed genoeg moeten kennen om ongewoon gedrag tijdig te herkennen.
Het is slim als leidinggevenden in uw organisatie niet alleen een instructie krijgen die het belang van tijdig herkennen van werkstress benadrukt, maar daarnaast ook training en voorlichting die helpen om symptomen bij de werknemers tijdig te signaleren.
4.1.2 Langetermijnklachten
rust
Stress is in principe niet negatief. Het is een gezonde reactie op drukte, een waarschuwingssignaal van het lichaam. Het is een signaal dat het tijd is voor een werknemer om even te ontspannen. Een werknemer met werkstress heeft in eerste instantie dus vooral rust nodig: een tijdje minder taken op zijn bordje hebben, in een lager tempo werken of een aantal weken vakantie. Lichaam en geest krijgen dan de kans om te herstellen. Meestal nemen de gezondheidsklachten dan automatisch af.
stressgevoelens
Neemt de werknemer die hoognodige rust niet en houden de stressgevoelens aan, dan kunnen de gezondheidsproblemen verergeren. Langdurige stress kan daardoor zelfs blijvende schade tot gevolg hebben.
psychisch effect
Werkstress kan op de lange termijn tot lichamelijke problemen leiden zoals een hoge bloeddruk en hartkloppingen. Dit vergroot de kans op hart- en vaatziekten.
Overspannenheid
Het bekendste psychische effect van langdurige werkstress is overspannenheid. De werknemer ervaart dan klachten als piekeren, vermoeidheid, slaapproblemen, verlies van interesses en het gevoel niet meer te kunnen genieten en ontspannen. Ook presteert de werknemer beduidend slechter op het werk.
Een lichaam onder stress
adrenaline
Personen die gebukt gaan onder stress, maken extra adrenaline aan. Adrenaline waarschuwt voor dreigend gevaar: het zorgt ervoor dat er extra vetzuren vrijkomen, dat spieren gaan opzetten en de hartslag versnelt.
Gevaar
In de oertijd had dit een functie: het lichaam kon zo snel in actie komen als er gevaar dreigde. Tegenwoordig heeft adrenaline die functie niet meer en verbruikt het lichaam de vrijgekomen vetzuren dus niet. Het gevolg: een verhoogd cholesterolgehalte.
Opgebrand
uitgeput
Blijft een overspannen werknemer op volle kracht doorgaan, dan kan de overspannenheid geleidelijk overgaan in een burn-out. De werknemer is dan ‘opgebrand’: hij is fysiek, mentaal en emotioneel volkomen uitgeput.
Veel mensen met een burn-out zeggen dat ze van de ene op de andere dag nauwelijks nog iets kunnen. De kans is groot dat een werknemer met een burn-out dan langdurig thuis komt te zitten.
Burn-out versus overspannenheid
dezelfde klachten
Een burn-out heeft bepaalde kenmerken gemeen met overspannenheid. Overspannenheid is een mildere vorm van een burn-out, of burn-out een extreme vorm van overspannenheid. Overspannen werknemers ervaren dezelfde klachten als iemand met een burn-out, maar ze zijn minder heftig. Ook herstellen zij sneller.
Alsnog
Het komt echter ook voor dat werknemers eerst overspannen raken, daarvan herstellen en weer aan het werk gaan, en vervolgens alsnog een burn-out krijgen, omdat de oorzaken van de overspannenheid niet (goed) zijn aangepakt toen ze weer aan het werk gingen.
PTSS
Soms gaat overspannenheid of een burn-out gepaard met andere psychische klachten, maar dat hoeft niet. Een overwerkte werknemer kan problemen ontwikkelen zoals een depressie of angststoornis. Ook kan hij een posttraumatische stressstoornis (PTSS) oplopen.
Wijs leidinggevenden op de negatieve effecten van langdurige werkstress. Als zij een grote opdracht binnen willen halen terwijl iedereen al tot aan zijn nek in het werk zit, kunt u hen afremmen of alternatieven aandragen, zoals het aannemen van (tijdelijke) werknemers.