6.1 Wat zijn stereotypen en vooroordelen?
link
Wat zijn stereotypen precies? Er zijn veel verschillende definities van stereotypen en vooroordelen. Stereotypen zijn kenmerken waarvan mensen denken dat die van toepassing zijn op bepaalde groepen. Het is een link tussen het kenmerk (klompen) en het lidmaatschap van een groep (boeren). Het idee is dat mensen denken dat een groot gedeelte van de groep voldoet aan dat kenmerk.
gevoel
vertroebelen
Vaak wordt gezegd dat een vooroordeel inhoudt dat mensen daar een bepaald positief of negatief gevoel aan koppelen. In dit themadossier worden de termen door elkaar gebruikt, omdat het vooral gaat om het gedrag dat het gevolg is van uw onbewuste stereotypen en vooroordelen. Het is de activatie van de associatie tussen het kenmerk en de groep die leidt tot bepaald gedrag. Als u iemand van die groep tegenkomt, vertroebelt een stereotype of vooroordeel het beeld van dat individu. De individuele kenmerken worden als het ware een beetje naar de achtergrond gedrukt door het stereotype dat bekend is over de groep waartoe het individu behoort.
Kern van waarheid
ziek
korreltje zout
Soms bevatten stereotypen een kern van waarheid, maar lang niet altijd. Zo is het stereotiepe beeld dat oudere werknemers vaker ziek zijn dan jongere werknemers onjuist. Oudere werknemers zijn soms langer ziek, maar zeker niet vaker dan hun jongere collega’s. Een ander punt is dat mensen vaak ook geen realistisch beeld hebben van hoe groot die ‘kern van waarheid’ eigenlijk is. Dat betekent dat u stereotypen altijd met een korreltje zout moet nemen. Op bewust, rationeel niveau kunt u dat waarschijnlijk prima, maar hoe zit dat op onbewust niveau? En wat wordt eigenlijk met onbewust bedoeld?
Expliciete en impliciete stereotypen
expliciet
Om het verschil tussen bewust en onbewust te onderscheiden, spreken we over expliciete en impliciete stereotypen. Expliciet wil zeggen dat u een bepaald stereotype er bewust op nahoudt. U kunt uw mening geven als u de vraag wordt gesteld wat u van een bepaalde groep vindt en u bent zich dus bewust van het feit dat u een stereotiep denkbeeld heeft.
Associatie
impliciet
associatie
Dit staat tegenover de impliciete kant. Als iemand u vraagt wat uw impliciete vooroordelen zijn over een bepaalde groep, kunt u daar geen antwoord opgeven. De stereotypen zijn dus niet te controleren, omdat u zich er niet van bewust bent. U heeft ook niet de bedoeling om dat beeld in uw hoofd te hebben. Het is een associatie die er onbewust is.
Er leven in de maatschappij veel verschillende stereotypen over groepen. Een aantal groepen zijn wettelijk beschermd tegen discriminatie. Zoals u in hoofdstuk 4 heeft kunnen lezen, is discriminatie onder andere het handelen dat een werknemer uitsluit, benadeelt of kwetst op basis van het feit dat de werknemer tot een bepaalde groep behoort.
tatoeages
Maar er bestaan veel meer stereotypen. Er zijn stereotiepe ideeën over mensen met tatoeages, over dikke en dunne mensen, over mensen die we als mooi of als lelijk beschouwen. Er bestaan stereotypen over verschillende sectoren, beroepen en bijvoorbeeld ook over bepaalde organisaties.
Binnen uw organisatie bestaan mogelijk ook stereotypen tussen afdelingen. Dit is belangrijk, omdat veel mensen denken dat stereotypering iets is van de buitenwereld en niet speelt bij personen die ze kennen. Niets is minder waar.
benoemen
Stereotypen laten zich makkelijk vestigen en laten zich moeilijk weer wegpoetsen. Wat dat betreft zijn stereotypen tegengesteld aan vertrouwen. Ze komen te paard en gaan te voet.
Vingerafdruk
afdruk
U kunt vast veel stereotypen benoemen. U hoeft het er niet altijd mee eens te zijn, maar u weet dat ze bestaan. Al van jongs af aan wordt u gevoed met informatie over groepen mensen. Op de crèche, op school, op social media, op televisie, in de krant, op straat, in reclame en ook op uw werk. U ontkomt er niet aan, de maatschappij waarin u opgroeit en leeft, laat een afdruk in uw brein achter. U zou kunnen zeggen: een culturele vingerafdruk.