5.2 Onregelmatige diensten en nachtdiensten

onregelmatig werken

In de Arbeidstijdenwet staan de regels over werktijden, rusttijden, pauzes en nachtdiensten. Dat heeft een reden, want onregelmatig werken is een grotere aanslag op de gezondheid dan u misschien denkt!

Maatregelen

­voorkomen

eerste signalen

rust in het lichaam

U kunt nog zo veel maatregelen nemen, maar ze kunnen schade aan lijf en geest niet voorkomen. Vermoeidheid, minder eetlust, slecht slapen, gewichtstoename en andere lichamelijke problemen zijn de eerste signalen en een reden om aan de bel te trekken. De werknemer kan in gesprek gaan met zijn leidinggevende, met u als arboprofessional of met de bedrijfsarts. Wel kunnen werknemers de schade zo veel mogelijk beperken door een aantal regels toe te passen:

• Niet diëten. Het eetpatroon aanpassen aan de inspanningen op de juiste momenten zal een groter en langdurig rendement opleveren.
• Rust in het lichaam. Tijdens avond- en nachtdiensten minder zoetigheid en vette snacks eten. Dit is namelijk een extra belasting voor het spijsverteringsstelsel, met een opgeblazen gevoel, maagzuur en diarree als mogelijke gevolgen. ’s Nachts te veel en te vaak eten maakt slaperig en daardoor is een werknemer minder alert.
• Vaste tijden. Als mensen in een vast ritme leven, eten, slapen en bewegen, brengen ze hun biologische klok niet in de war. Ook tijdens de onregelmatige diensten is het van belang een vast ritme te creëren door bijvoorbeeld op vaste momenten te pauzeren.

5.2.1 Ritme bij verschillende diensten

Een werknemer kan bij verschillende diensten verschillende ritmen aanhouden. Het is belangrijk om voldoende energie bij te tanken.

Ochtenddienst

brandstof

Bij de ochtenddienst doet een werknemer er goed aan om te starten met ontbijten en zo brandstof tot zich te nemen. Is het lastig om meteen te starten met ontbijten, dan is het verstandig dat de werknemer thuis al iets kleins heeft gegeten. Op het werk kan de werknemer dan op een vaste tijd het echte ontbijt nuttigen.

Middagdienst

goede optie

Tijdens de lunch kan de werknemer eten wat hij normaliter als avondeten zou eten. Op het werk kan hij tijdens de langere pauze een salade eten of een verse zelfgemaakte soep. Bij voorkeur is deze ongebonden, dus zonder room of maizena. Verder is een salade met veel verse rauwkost een goede optie, eventueel aangevuld met kikkererwten, linzen, avocado en een stukje vlees, vis of vleesvervanger.

Nachtdienst

verzadigd gevoel

Voor de langslapers geldt dat ze kunnen starten met het avondeten. Bij vroeg wakker worden volstaat alvast een licht verteerbaar tussendoortje. Rond 23.00 uur kan de werknemer een klein tussendoortje eten, zoals yoghurt of kwark. Rond 1.00 uur volgt een eiwitrijke maaltijd. Dit geeft onder andere een verzadigd gevoel en verkleint de kans op snaaien of grazen.

afbouwen

Onderweg naar huis of vlak voor het einde van de dienst eet de werknemer nog een kleinigheidje van ongeveer 100 kcal. Hij doet er goed aan om de ‘nacht’ af te bouwen en het lichaam klaar te maken voor een kwalitatief goede slaap. Om te slapen, moeten zowel het lichaam als het brein ontspannen zijn. Zoals een mens de dag langzaam opbouwt, moet hij de dag ook langzaam afbouwen.

ontspanning

kort effect

geen maaltijden overslaan

Nachtdiensten hebben de grootste impact op het lijf en daarom doet u er goed aan om werknemers die in de nachtdienst werken de volgende tips mee te geven.

• Klaar met werken? Zorg voor ontspanning. Frisse lucht doet wonderen, maar ook een goed boek of een douche werken ontspannend.
• In koffie zit cafeïne en dat kan zorgen voor stress en een angstig gevoel. Niet iedereen reageert er op dezelfde manier op. Tijdens de wisselende diensten reageert het lichaam vaak wat heftiger. Het lichaam gaat om meer vragen. Ook thee waar theïne in zit kan zo’n effect veroorzaken. Groene, witte en zwarte thee bevatten ­theïne. Energiedranken zijn meestal suikerbommen en geven een kort effect van energie. Hoe vaker een werknemer energiedranken drinkt, hoe meer hij ervan nodig heeft. Het creëert slaapproblemen en daarom kan een werknemer deze beter mijden.
• Tussendoortjes eten is prima. Een werknemer moet ze dan wel regelmatig eten en niet overslaan tijdens wisselende diensten. Het lichaam is gewend aan een bepaald ritme. Eet een mens te weinig op een dag, dan krijgt hij te weinig voedingsstoffen binnen met als gevolg energieverlies.
• Snoepen, snacken en eten laten bezorgen is verleidelijk. Een werknemer doet er goed aan voldoende eten mee te nemen en het eventueel al thuis voor te bereiden.
• Een werknemer moet de tijd nemen om te eten, geen maaltijden overslaan en (toegevoegde) suikers zo veel mogelijk vermijden. Gevarieerd eten is belangrijk.

5.2.2 Zelfroosteren

balans

Het nieuwe roosteren is al aardig ingeburgerd. In de schaduw van het nieuwe werken is zelfroosteren bezig aan een gestage opmars. Zelfroosteren biedt ruimte aan individuele werknemers om het werk en het privéleven met elkaar in balans te brengen. Het geeft werknemers meer zeggenschap over de organisatie van hun eigen werk. Het gebrek aan waardering, erkenning en mogelijkheid tot ontwikkeling is een belangrijke reden van verloop in een organisatie.