5.1 Wat is werkdruk?
tillen
Werkdruk is een lastig te meten risico, u kunt werkdruk immers niet langs een meetlat leggen. Waar u bij tilwerkzaamheden de NIOSH-methode kunt hanteren om te bepalen wat een werknemer mag tillen, kunt u bij werkdruk geen standaardnormen hanteren. Allereerst komt dat door de werknemers zelf: waar de één druk ervaart als hij moet overwerken, doet de ander dat fluitend. En dan heeft u met overwerk nog een concreet punt te pakken, hetzelfde kan gebeuren bij dagelijkse werkzaamheden. Ook hiervoor geldt: waar dat voor de één veel druk met zich meebrengt, kost het de ander nauwelijks extra inspanning.
Toch heeft u de taak om een te hoge werkdruk aan te pakken. Werknemers mogen immers niet te veel worden blootgesteld aan arbeidsrisico’s en werkdruk is wel degelijk een arbeidsrisico. De aanpak neemt u ook op in uw RI&E.
Wees u ervan bewust dat werkdruk door werkgevers gezien kan worden als een obstakel om een doel te bereiken. Overtuig de werkgever toch om maatregelen te nemen: te hoge werkdruk zorgt voor werkstress en uitval.
5.1.1 Incidentele werkdruk
positieve uitwerking
compensatie
Iedere organisatie heeft weleens piekmomenten waarop werknemers wordt gevraagd om over te werken. Dat wordt ook wel incidentele werkdruk genoemd. Werkdruk is overigens niet per definitie negatief. Incidentele werkdruk kan zelfs een positieve uitwerking hebben op werknemers. De leidinggevende speelt daar een grote rol in, hij moet de werknemer duidelijk vertellen wat hij verwacht. Als hij slim is, stelt hij ook iets tegenover het overwerken. Denk daarbij aan een extra beloning of compensatie van de gewerkte uren in vrije tijd. De werkgever en leidinggevenden laten daarmee zien dat zij zich ervan bewust zijn dat zij op dat moment meer van de werknemer verwachten.
5.1.2 Structureel te hoge werkdruk
balans
Is de werkdruk structureel, dan moet u oppassen. Structureel te hoge werkdruk zorgt voor de echte problemen. Dat gebeurt vaak sluipenderwijs. Het takenpakket van een medewerker groeit ongemerkt zo ver door, dat hij zijn werk niet meer overziet. Dat gebeurt niet van de ene op de andere dag, maar kan wel maanden tot jaren duren. Daardoor is het meerwerk niet meer te compenseren, de werkdruk is een vast onderdeel van zijn werk geworden. De balans is zoek.
Een werknemer kan onzeker en onrustig worden door de hoge werkdruk. De kans dat hij in een vicieuze cirkel belandt, is dan reëel. Hij zal complimenten omarmen en zich extra inspannen om te tonen dat hij goed bezig is.
Eisenpakket
chaos
De beschuldigende vinger voor de te hoge werkdruk wijst niet altijd naar de werkgever. Toch ligt een grote deel van de verantwoordelijkheid wel bij de werkgever, dat is wettelijk vastgelegd. Het takenpakket kan te veel eisen van een werknemer. De werknemer kan het werk dan niet meer aan: hij heeft te weinig tijd, hij kan niet aan de kwaliteitseisen voldoen, hij heeft een overmaat aan verantwoordelijkheden of hij heeft diverse ingewikkelde taken die verzanden in een chaos die alleen door hem nog te ontwaren zijn.
Formule niet bekend
onzekerheid
Er is geen rekensom om het omslagpunt van incidentele werkdruk en structurele werkdruk te bepalen, die formule bestaat niet. De uiteindelijke conclusie is dat een werknemer te veel werk moet verzetten in een te korte tijd. Maar ook onzekerheid en eigen ijver kunnen een rol spelen in het aannemen van werk.
slechte balans
De werknemer heeft ondertussen de neiging om aan zo veel mogelijk eisen van de werkgever te voldoen. In zijn ijver groeit zijn takenpakket de pan uit. Het gekke is dat die werknemer dat zelf vaak niet in de gaten heeft. Maar na verloop van tijd zal hij het gevoel krijgen dat hij er alleen voor staat; hij heeft het gevoel dat hij de wereld op zijn schouders draagt. Er is dan een slechte balans tussen het werk en de capaciteit, behoeften en gezondheid van de medewerker.
tijdsdruk
Na verloop van tijd krijgt de werknemer het gevoel dat hij de controle over zijn werkzaamheden kwijtraakt, dat kan meerdere oorzaken hebben:
- te veel werk hebben;
- werk te moeilijk vinden;
- werk te eentonig vinden;
- constant tijdsdruk voelen;
- onduidelijke doelen hebben (of doelen die vaak bijgesteld worden);
- niet capabel genoeg zijn om kwaliteit te leveren;
- emotioneel te betrokken bij het werk zijn.
Tijd en concentratie
concentreren
Niet alleen tijd heeft invloed op de werkdruk, ook de mate van concentratie speelt een grote rol. Als een werknemer zich niet kan concentreren, zal hij snel het gevoel hebben dat hij de controle verliest. Lawaai en geluidsoverlast versterken dat gevoel. Zorg er daarom voor dat werknemers die zich goed moeten concenteren daar ook de gelegenheid voor krijgen. Denk daarbij aan een aparte ruimte waarin de medewerker ongestoord kan werken.
5.1.3 Druk door slechte sfeer
complimenten
Sfeer heeft een grote invloed op het gemoed van werknemers. Een goede sfeer zorgt ervoor dat werknemers met plezier naar hun werk gaan en minder snel uit balans raken als ze het drukker krijgen. Een slechte sfeer levert onherroepelijk meer druk op. Dan worden er geen complimenten uitgedeeld en werknemers zijn niet bereid om elkaar te helpen. Een slechte sfeer kan ontstaan door bijvoorbeeld pesterijen, discriminatie en intimidatie. Maar ook de karakters van leidinggevenden en medewerkers zelf beïnvloeden de sfeer op de werkvloer. Een slechte sfeer kan werknemers uit balans brengen.
Conflicten
in onmin
privésituatie
Een slechte sfeer kan ook ontstaan doordat twee of meer werknemers met elkaar in onmin leven. Dat kan tussen collega’s onderling zijn, maar er kan ook een conflict bestaan tussen de leidinggevenden en werknemers. Tienduizenden ziekmeldingen per jaar zijn te wijten aan grote en kleine conflicten op de werkvloer. Het loont dus de moeite om kritisch naar conflictsituaties te kijken.
Individu vs. team
tegenstelling
Aan de basis van het groeiende probleem van conflicten staat een vreemde tegenstelling. De maatschappij wordt steeds individualistischer, mensen zijn assertiever en meer dan ooit gefocust op persoonlijke ontwikkeling.
Uw organisatie is echter gebaat bij teamspelers; werknemers die bijdragen aan een gemeenschappelijk doel.
Die tegenstelling tussen het individualistische en groepsverband ligt vaak aan de basis van problemen tussen collega’s. Een werknemer die zijn afspraken niet nakomt of geen kritiek kan accepteren zorgt voor wrijvingen. Net als medewerkers die kritiek te persoonlijk opvatten of juist onterecht kritiek geven.
5.1.4 Onzekerheid
onzekerheid
Externe factoren kunnen ook een grote rol spelen bij werkdruk. Factoren waar zowel de werknemer als de werkgever niet direct invloed op hebben. Die spelen in perioden van economische onzekerheid als werkgevers moeten reorganiseren of fuseren. De werknemer voelt stress doordat hij zijn baan kan verliezen, ter compensatie gaat hij extra hard werken om zich te bewijzen. Juist dat levert nog meer stress op.
5.1.5 Onduidelijkheid
Onduidelijkheid is bijna een garantie voor stress. Denk daarbij aan onduidelijkheid van het takenpakket of verantwoordelijkheden. De werknemer mist daardoor zelfstandigheid en bewegingsruimte binnen zijn functie. Die autonomiteit is een elementair onderdeel van zijn functie, werknemers in het algemeen werken graag in hun eigen tempo en volgens een eigen dagindeling.
Ook onduidelijkheid over de toekomst levert druk op, bijvoorbeeld als de werknemer twijfelt of zijn contract wordt verlengd of als de organisatie financieel in zwaar weer zit.
5.1.6 Werkdruk door privésituatie
Niet altijd zijn het werk en de werkgever de schuldige. Werkdruk kan ook ontstaan doordat de privésituatie van de werknemer niet in balans is. Balans is ook hier het toverwoord.
Nachtbrakers
uit balans
U heeft geen controle over de vrijetijdsbesteding van werknemers, toch kunnen privéactiviteiten de werknemer uit balans brengen. Een nachtbraker heeft meer moeite om de volgende dag op te starten. Ook fysiek intensieve of emotioneel zware vrijetijdsbesteding brengen de werknemer uit balans.
Ernstige problemen
Problemen in de thuissituatie zijn vervelend voor de werknemer. Niet alleen omdat het hem emotioneel belast, maar ook omdat hij daardoor niet kan herstellen van het werk dat hij overdag doet. Bij problemen moet u niet denken aan kleine incidenten, maar fundamentele problemen die de stabiliteit van de werknemer ontwrichten, zoals:
- relatieproblemen;
- financiële zorgen;
- ziekte van familie of belangrijke relaties.
Hoe beter de werknemer thuis zijn zaakjes op orde heeft, des te groter is de kans dat hij meer werkdruk aankan. Ook wat betreft de thuissituatie is balans het toverwoord.