2.1 Wat wordt beschermd?
De Auteurswet beschermt een werk van letterkunde, wetenschap of kunst (artikel 1 Aw). Hieronder wordt volgens artikel 10 Aw verstaan: boeken, toneelwerken, voordrachten, dans, muziek, teken- en schilderwerken, beeldhouwwerken, werken van toegepaste kunst, et cetera. De lijst uit artikel 10 Aw is niet uitputtend. En dat blijkt uit het laatste zinsdeel van lid 1: ‘en in het algemeen ieder voortbrengsel op het gebied van letterkunde, wetenschap of kunst, op welke wijze of in welken vorm het ook tot uitdrukking zij gebracht’.
Naburige rechten
kunstenaars
alleenrecht
De prestaties van uitvoerend kunstenaars worden niet aangemerkt als auteursrechtelijke ‘werken’ en worden daardoor evenmin beschermd door de Auteurswet. In tegenstelling tot veel andere landen is deze regeling niet opgenomen als een apart hoofdstuk in de Auteurswet, maar in een aparte wet: de Wet op de naburige rechten (Wnr). Deze bijzondere rechten zijn met andere woorden ‘naburig’ aan het auteursrecht. Deze wet schept een eigen, aparte beschermingsregeling voor uitvoerend kunstenaars, producenten van fonogrammen, filmproducenten en omroeporganisaties (artikel 1 Wnr). Deze vier categorieën van belanghebbenden krijgen van de Wnr het alleenrecht op onder andere reproduceren, in het verkeer brengen en openbaar maken.
Het werkbegrip
beschermingsobject
Het begrip ‘werk’ staat dus centraal als beschermingsobject in het auteursrecht en het kan vele vormen hebben. Ondanks dat het begrip ‘werk’ essentieel is, is de Auteurswet niet helemaal duidelijk over wanneer iets wél of niet beschermd wordt. Dit heeft zich gaandeweg uitgekristalliseerd in de Nederlandse rechtspraak en rechtsleer.
Vereisten
originaliteit
Het Lancôme/Kecofa-arrest van de Hoge Raad uit 2006 vat uit dit rijke verleden samen wat de eisen voor auteursrechtelijke bescherming van een werk zijn:
- Het is voor menselijke waarneming vatbaar.
- Het heeft een eigen, oorspronkelijk karakter en draagt het persoonlijk stempel van de maker (oftewel: het heeft een voldoende mate van originaliteit).
- De voornoemde originaliteit betreft niet een onderdeel dat uitsluitend noodzakelijk is voor het verkrijgen van een technisch effect.
2.1.1 Voor menselijke waarneming vatbaar
idee
De eis dat het voor menselijke waarneming vatbaar is, betekent dat een idee op zich niet beschermd kan worden. Het moet eerst vorm hebben gekregen en waargenomen kunnen worden. Het moet dus uit het hoofd van de auteur zijn gekomen. Het is daarbij niet vereist dat anderen het hebben gezien of dat het anderszins openbaar is gemaakt. Een origineel idee in het hoofd van iemand is dus nog onbeschermd, zolang het nog niet is uitgewerkt in een waarneembare vorm. Of iets mooi of lelijk is, maakt verder niet uit voor de vraag of iets wel of niet beschermd wordt.
Zodra een originele tekening, foto of computerprogramma het levenslicht ziet, begint de auteursrechtelijke bescherming direct van rechtswege, dus zonder verdere formaliteiten. Een depot of openbaarmaking is daarvoor niet nodig.
2.1.2 Eigen, oorspronkelijk karakter
nabootsing
menselijke arbeid
Met een eigen, oorspronkelijk karakter wordt bedoeld dat er geen sprake is van ontlening van een ander werk. Een nabootsing wordt dus niet beschermd. Daarnaast moet het werk een persoonlijk stempel van de maker dragen. Met andere woorden, er moet sprake zijn van een vorm die het resultaat is van scheppende menselijke arbeid, en dus van creatieve keuzes. Het moet dus een voortbrengsel zijn van de menselijke geest. Daarbuiten valt in elk geval al hetgeen een vorm heeft die zo banaal of triviaal is, dat daarachter geen creatieve arbeid van welke aard ook valt aan te wijzen. Dit volgt uit het Endstra tapes-arrest van de Hoge Raad uit 2008. Zo zal een enkele streep op een papier te banaal en triviaal zijn voor auteursrechtelijke bescherming.
Harmonisatie van auteursrechtelijke ‘werkbegrip’
criterium
portretfoto
De Europese rechtspraak heeft met het Infopaq-arrest uit 2009 duidelijk gemaakt dat ook het auteursrechtelijke ‘werkbegrip’ geharmoniseerd is. Het auteursrecht geeft volgens de Europese uitleg bescherming aan alle soorten werken, zodra het gaat om een (creatieve) schepping van de geest, waarbij het materiaal oorspronkelijk is in die zin dat het gaat om een eigen intellectuele schepping van de auteur ervan. Zo beschouwd zijn dat iets andere woorden die ongeveer hetzelfde criterium geven als de Nederlandse leer, en dat heeft de Hoge Raad in zijn Stokke-arresten uit 2013 ook bevestigd. In ieder geval is originaliteit vereist. Rechters zullen het Nederlandse criterium in lijn met het Europese criterium moeten interpreteren. In principe wordt al snel bescherming door het auteursrecht aangenomen, zelfs bij een eenvoudige portretfoto.