3.3 De zorgplicht in het BW
werkomgeving
Naast de Arbowet kent ook het Burgerlijk Wetboek een zorgplicht. Artikel 7:658 lid 1 BW regelt de zorgplicht van de werkgever voor de veiligheid van de werkomgeving van de werknemer. Deze geldt ook voor u. Omdat er sprake is van een gezagsverhouding tussen u en uw medewerkers, bent u – en de werkgever – wettelijk verplicht om de veiligheid en gezondheid van medewerkers te beschermen.
Zorgplicht gaat behoorlijk ver
maatregelen
Hoe luidt die zorgplicht dan precies? Burgerlijk Wetboek artikel 7:658 lid 1 zegt: ‘De werkgever is verplicht de lokalen, werktuigen en gereedschappen waarin of waarmee hij de arbeid doet verrichten, op zodanige wijze in te richten en te onderhouden alsmede voor het verrichten van de arbeid zodanige maatregelen te treffen en aanwijzingen te verstrekken als redelijkerwijs nodig is om te voorkomen dat de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden schade lijdt.’ Deze plicht gaat behoorlijk ver. U moet zich altijd bewust zijn van de mogelijke gevaren die zich kunnen voordoen op de werkplek.
Dwingend
afwijken
Het gaat hierbij ook nog eens om zogenoemd ‘dwingend recht’. Dat wil zeggen dat u niet kunt afwijken van wat in dit artikel staat. U kunt in de arbeidsovereenkomst bijvoorbeeld geen bepaling zetten dat de medewerker zelf verantwoordelijk is voor zijn eigen gezondheid en veiligheid. De rechter zal gehakt maken van zo’n bepaling.
De zorgplicht geldt ook voor uitzendkrachten en andere personen die voor uw organisatie werken zonder arbeidsovereenkomst. Herover leest u meer in hoofdstuk 4.
3.3.1 Veiligheid waarborgen
concreet
De zorgplicht om de gezondheid en veiligheid van uw medewerkers te beschermen, is heel belangrijk. Maar wat houdt deze verplichting voor u nu concreet in? En wanneer heeft u genoeg gedaan, oftewel wanneer heeft u aan uw zorgplicht voldaan?
Werkruimte
onderhoud
De zorgplicht richt zich op de veiligheid van de werkomgeving van de medewerker. U moet alles doen wat redelijkerwijs nodig is om te voorkomen dat uw medewerkers in de uitoefening van hun functie schade lijden. De zorgplicht heeft niet alleen betrekking op het onderhoud van de werkplekken en -ruimtes waarin medewerkers aan de slag gaan, maar ook op de werktuigen en gereedschappen waarmee zij hun arbeid verrichten.
De zorgplicht heeft ook betrekking op de grond- of hulpstoffen waarmee uw medewerkers hun werk uitvoeren. Denk bijvoorbeeld aan gevaarlijke stoffen.
Verschillen per branche
voorschrift
De werkzaamheden en de werkomgeving verschillen per branche. Dat betekent dat de inhoud van de zorgplicht afhankelijk is van de sector of branche waarin uw organisatie zich bevindt. Per sector gelden namelijk verschillende veiligheidsvoorschriften. En in de ene branche werken mensen wel met gevaarlijke stoffen, terwijl in de andere sector grond- of hulpstoffen helemaal geen rol spelen.
Op de hoogte
verplicht
Om te kunnen voldoen aan de zorgplicht moet u dus sowieso op de hoogte zijn en blijven van de regels en voorschriften die specifiek in uw branche gelden (zie hoofdstuk 2). Dit is verplicht. Het is ook verplicht om te onderzoeken welke regels allemaal op uw organisatie van toepassing zijn en of u die regels naleeft.
3.3.2 In redelijkheid
regels
Wat u precies moet doen om de gezondheid en veiligheid van uw medewerkers te beschermen, hangt dus onder meer af van de kenmerken en regels die specifiek zijn voor uw branche. In het algemeen geldt dat u binnen uw specifieke situatie alle maatregelen moet nemen die redelijkerwijs van u kunnen worden verlangd om te voorkomen dat uw medewerkers schade lijden.
Omstandigheden
instructie
Wat redelijk is, hangt van de omstandigheden af. U moet zich altijd bewust zijn van de specifieke situatie waarin uw medewerkers verkeren en daarvoor maatregelen (laten) treffen. U zult bijvoorbeeld een medewerker die nog niet zo lang met een bepaalde machine werkt, een andere instructie geven dan een medewerker die ervaringsdeskundig is of van wie u mag verwachten dat hij dat is.
In ieder geval mag u van medewerkers verlangen dat ze altijd hun gezonde verstand blijven gebruiken bij de uitvoering van hun werkzaamheden.
Ontstaan van routine
gevaren
U moet zich er wel van bewust zijn dat bij een medewerker die al jarenlang met dezelfde machine werkt, een bepaalde routine ontstaat. Deze routine kan tot een zekere onverschilligheid leiden. Het behoort in zo’n geval tot uw taak deze medewerker weer scherp te krijgen en dus te blijven wijzen op de mogelijke gevaren die aan het werken met de machine verbonden zijn.
Algemeen bekend: een mes is scherp
zenuw
algemeen bekend
Een medewerkster van een broodjeszaak verwondde zich bij het snijden van een broodje. Het mes was extra scherp, omdat haar werkgever zojuist voor nieuwe messen had gezorgd. Dat wist ze echter niet. De medewerkster sneed bij het doorsnijden van een broodje de zenuw van de wijsvinger van haar linkerhand door, waaraan zij dezelfde dag nog geopereerd moest worden. Een duidelijk arbeidsongeval. Toch was de werkgever niet zonder meer aansprakelijk voor de schade. Hoewel hij haar niet had gewaarschuwd, was hij niet tekort geschoten in zijn zorgplicht. De redelijkheid speelde hierbij een doorslaggevende rol. Volgens de Hoge Raad mag algemeen bekend worden verondersteld dat een mes dat geschikt is om zachte broodjes mee door te snijden, zo scherp is dat de medewerkster het gevaar loopt zich bij dat werk te snijden. De werkneemster moest zelf ook de veiligheid in acht nemen.Hoge Raad, 4 oktober 2002, ECLI (verkort): AE4090
Taal
aandacht
De kunst is natuurlijk te zorgen dat uw aanwijzingen en waarschuwingen ook overkomen. Zorg dat u de aandacht heeft van uw medewerker en pas uw taalgebruik aan op het niveau van de medewerker. Houd rekening met medewerkers die een vreemde taal spreken (zie ook hoofdstuk 2). Het overbrengen van veiligheidsinstructies moet u op een zodanige manier doen, dat u ervan overtuigd bent dat de medewerkers de informatie goed begrijpen en kunnen toepassen.
3.3.5 Zeggenschap
ruim
Uit jurisprudentie blijkt dat de zorgplicht nauw samenhangt met zeggenschap over de werkplek van de medewerkers. De werkplek speelt dus een belangrijke rol bij de zorgplicht. ‘Werkplek’ moet u ruim zien. Als u bijvoorbeeld leidinggevende in de bouw bent, moet u er rekening mee houden dat het hele bouwterrein als ‘werkplek’ van de medewerkers wordt beschouwd. Ook al zijn er stukken op dit terrein waarop de medewerkers geen werkzaamheden verrichten. Dat heeft te maken met de zeggenschap over de werkplek van de medewerkers. Uiteindelijk is de ‘gezagsverhouding’ bepalend. U bepaalt waar medewerkers aan het werk gaan.