2.1 Rouw in verschillende situaties
onverwacht
brand
Na het verlies van een dierbare volgt een periode van rouw. De manier waarop iemand overlijdt, kan invloed hebben op het rouwproces. Een plotseling overlijden heeft vaak een grotere impact, want het verlies komt totaal onverwacht. Bij verlies van een dierbare door zelfdoding zijn de rouwgevoelens meestal heel intens. Er is veel ongeloof en de vraag naar het waarom overheerst (zie ook paragraaf 3.4.3 en 7.3). Bij het overlijden na een periode van ziekte is er veel verdriet, maar was het wel verwacht. Maar rouw ontstaat niet alleen na een overlijden. Er zijn andere situaties van verlies waardoor iemand kan rouwen.
Verlies van spullen
leegte
Iemand verliest eigendommen na een inbraak of brand. De spullen hadden emotionele waarde, zoals sieraden of foto’s van een overleden moeder, vader, partner of kind. Iemand verliest ook zijn gevoel van veiligheid en een eigen plek.
Legenestsyndroom
Als kinderen het ouderlijk huis verlaten, ontstaat er een leegte. Niet iedereen gaat daar goed mee om. Ouders hoeven niet meer te zorgen voor hun kinderen en er is minder reuring in huis. Ook wordt er een leeftijdsfase mee afgesloten.
Verhuizing
Een verhuizing kan vrijwillig zijn, maar iemand kan ook zijn huis verliezen door financiële problemen of na een scheiding. Dit kan een ingrijpende gebeurtenis zijn.
Een vrijwillige verhuizing kan eveneens het gevoel van verlies geven, bijvoorbeeld heimwee, omdat iemand ergens is opgegroeid of de kinderen daar zijn geboren. Die periode komt niet meer terug en dat voelt als een verlies.
Scheiding
sociaal contact
Een scheiding kan vrijwillig zijn, maar ook onverwachts. Er is bijvoorbeeld een nieuwe liefde of de partner houdt niet meer van de persoon met wie hij samen is. Ook als iemand instemt om uit elkaar te gaan, kan dit een gevoel van rouw geven. Het is niet de intentie van een huwelijk of andere samenlevingsvorm om uit elkaar te gaan. Een scheiding kan gepaard gaan met een verhuizing, verlies van (schoon)familie en andere sociale contacten. Als er een omgangsregeling voor de kinderen komt, kan dit een gevoel van verlies van de kinderen geven. Iemand kan er ook financieel op achteruit gaan en een bepaalde manier van leven moeten opgeven.
Emigratie
achterblijver
betekenis
Bij een emigratie gaat de meeste aandacht naar de vertrekkende personen. Zij verlaten weliswaar hun land en familie en verliezen het vertrouwde, maar er zijn ook achterblijvers. Die krijgen vaak minder aandacht. Het afscheid kan aanvoelen als een verlies. Dit is ook een rouwproces.
De verliescirkel: als rouw stagneert
loslaten
De verliescirkel helpt om rouwen betekenis te geven en te onderzoeken waar rouw eventueel stagneert.
- Stap 1: het begint met het ontstaan van contact, iemand leert een persoon, zaak of situatie kennen.
- Stap 2: de persoon hecht zich eraan en het wordt dierbaar, zoals een ander mens, een baan of een huis.
- Stap 3: op een gegeven moment moet de persoon afscheid nemen van iets en loslaten.
- Stap 4: dit kan moeilijk zijn en leidt tot een rouwproces, waarbij emoties en gevoelens komen kijken.
- Stap 5: na verloop van tijd probeert de persoon het verlies te aanvaarden en betekenis te geven aan de nieuwe situatie.
Als iemand hier succesvol doorheen gaat, is de cirkel rond en heeft hij iets geleerd over het omgaan met verdriet en tegenslagen.
Werk
ontslag
Het verlies van een baan kan grote impact hebben, vooral als het onverwachts is. Het rouwproces omvat ongeloof, ontkenning, verdriet, boosheid, frustratie en machteloosheid. Ook als een ontslag niet onverwacht is, kan dit toch als een verlies aanvoelen. Er valt een stuk zekerheid weg, invulling van de dag en het missen van collega’s. Voor sommigen bepaalt een baan hun identiteit, aanzien en status. Dit is ook een vorm van verlies.
Zekerheid
Na elk ingrijpend verlies kan iemand zichzelf volledig kwijtraken. Het leven is veranderd. De houvast en zekerheid is weg en het zal nooit meer hetzelfde worden. De kans op een burn-out is dan groot. Iemand verliest zichzelf. Angst voor de toekomst speelt hierin een grote rol. Hoe nu verder?
Levend verlies
aandoening
dubbel verlies
Levend verlies is een verlies als gevolg van een handicap of ingrijpende aandoening: verlies voor de persoon zelf, maar ook voor de naasten. Iemand leeft nog, maar is niet meer de persoon van voor de aandoening. Er kunnen vele oorzaken zijn, zoals niet aangeboren hersenletsel (NAH), kanker, een chronische ziekte, een ongeluk, een psychiatrische ziekte, ALS, parkinson, verslaving, autisme of dementie. Bij levend verlies ontstaat vaak het gevoel van onrecht. Vaak herkent de persoon zijn naasten niet meer. Dit heeft grote invloed op zijn naaste omgeving. Het wordt ook wel anticiperende rouw genoemd. Langzaam afscheid nemen van de persoon die er niet meer is. Er ontstaan meerdere verliezen, ook wel dubbel verlies genoemd: verlies van een relatie, communicatie, een rolpatroon én van een verwachte toekomst.
Gezondheid
begrip
Het verlies van gezondheid kan veel onrust en beperkingen geven, zowel privé als op het werk. Dit geldt voor de persoon zelf, maar ook voor zijn omgeving. Familie, vrienden én collega’s krijgen te maken met een persoon die niet alles meer kan. De enthousiaste en actieve collega kan niet alle werkzaamheden meer uitvoeren. Dit kan tot vervelende momenten leiden bij de persoon met gezondheidsproblemen. Niet iedereen toont begrip als iemand niet meer meegaat naar de vrijdagmiddagborrel, omdat dat teveel energie kost na een werkweek: ‘Kom op, het weekend komt eraan en dan heb je tijd om uit te rusten.’ Voor die persoon kan dit betekenen dat hij dan het hele weekend nodig heeft om bij te komen.
Burn-out is ook een vorm van verlies. De werknemer is zichzelf kwijtgeraakt en herkent zichzelf niet meer. Eerst kon hij de hele wereld aan, maar nu voelt dat anders.
Kinderloosheid
onzichtbaar verlies
Iemand is kinderloos en had dat graag anders gezien. Het lijkt bijna vanzelfsprekend dat iemand kinderen heeft en er wordt ook vaak naar gevraagd. Het kan een pijnlijke vraag zijn als iemand wel een kinderwens had, maar geen kinderen heeft. Dit is onzichtbaar verlies: er is niemand overleden, maar er zijn wel gevoelens van verlies om iets wat er nooit zal komen. Ook dit is een (vaak nogal onderschat) rouwproces. Het is afscheid nemen van een kind dat niet geboren gaat worden en het leven anders inrichten dan gehoopt.