4.1 Soorten cao’s
van toepassing
ruimte
Het is niet alleen belangrijk om te weten op wie de cao van toepassing is. Uw bestuurder moet ook weten in hoeverre hij mag afwijken van de cao-afspraken. Afwijkende arbeidsvoorwaarden in het nadeel van de werknemer zijn nooit toegestaan, maar bij sommige cao’s is wel ruimte om ten gunste van de werknemer andere afspraken te maken. Of dit is toegestaan, ligt aan het karakter van de cao.
4.1.1 Standaard- en minimum-cao
Uw bestuurder kan pas een cao afsluiten als de overgang van onderneming daadwerkelijk een feit is.
Als de overgenomen werknemers op dat moment nog onder een andere cao vallen, zijn zij niet automatisch aan alle bepalingen in de nieuwe cao gebonden. Dat ligt aan het karakter van de nieuwe cao; het kan hierbij gaan om een standaard- of minimum-cao.
Standaard-cao
Sluit uw bestuurder een cao af met een standaardkarakter, dan vervalt de oude cao van de nieuwe werknemers. Dus ook als dit betekent dat zij erop achteruitgaan. Een standaard-cao houdt namelijk in dat de gebonden werkgever niet mag afwijken van de cao-afspraken. Dit geldt alleen als de overgenomen werknemers onder de werkingssfeer van de nieuwe cao vallen. Zo niet, dan blijft hun eigen cao geldig.
Minimum-cao
minder gunstig
Gaat het om een cao met minimumkarakter, dan mag uw bestuurder afwijken van de cao-afspraken zolang dat in het voordeel van de werknemer is. Dit betekent dat overgenomen werknemers gedurende de looptijd van hun oude cao niet gebonden zijn aan nieuwe cao-afspraken als deze minder gunstig zijn dan de regelingen in hun oude cao.
4.1.2 Cao à la carte
Naast de standaard-cao en de minimum-cao is er nog een derde variant: de cao à la carte, ook bekend als flexibel arbeidsvoorwaardensysteem, ruilsysteem of cafetariamodel.
Voorwaarden inwisselen
kiezen
De cao à la carte is een flexibel arbeidsvoorwaardenpakket, waarmee werknemers de mogelijkheid hebben om te kiezen van welke soort arbeidsvoorwaarden zij het liefst gebruikmaken. Elementen uit de cao zijn namelijk tegen elkaar inwisselbaar. Individuele werknemers kunnen volgens dit principe elementen inleveren. Dit is de ‘input’ of de bron.
verrekeningsmethode
Bij het afsluiten van de cao à la carte is een verrekeningsmethode vastgesteld om de input in geld of in dagen uit te drukken. Levert een werknemer een element in, dan worden het geld of de dagen die daarvoor staan toegevoegd aan de ‘tegoedrekening’ van de werknemer. De werknemer kan het geld of de dagen op zijn tegoedrekening vervolgens gebruiken voor één van de elementen in het keuzepakket (de ‘output’).
De cao à la carte is kostenneutraal: in geld uitgedrukt blijft de totale waarde van het pakket gelijk. Maar omdat de werknemer zijn voorwaarden aan zijn individuele situatie kan aanpassen, stijgt de subjectieve waarde van het pakket wel.
4.1.3 Cao voor organisatie of bedrijfstak
inhoud
Op verschillende niveaus kunnen cao’s worden afgesloten. Binnen uw organisatie kan een cao worden gehanteerd die alleen voor uw organisatie geldt of een cao die voor de hele branche geldt. Is dat laatste het geval, dan valt uw organisatie onder een bedrijfstak-cao. Over de inhoud daarvan is onderhandeld door één of meer werkgeversorganisaties en één of meer werknemersorganisaties, ofwel de vakbonden. De cao geldt voor alle organisaties en werknemers die vertegenwoordigd zijn door die onderhandelingspartijen.
ondernemings-cao
grote organisaties
Een cao voor één specifieke organisatie wordt een ondernemings-cao genoemd. De partijen die hierover onderhandelen zijn de werkgever en één of meer werknemersorganisaties. Zo kan bijvoorbeeld een landelijke vakbond met de bestuurder van een grote organisatie om tafel gaan om voor alle werknemers een collectieve overeenkomst op papier te krijgen. Daar komt dan geen overkoepelende werkgeversorganisatie aan te pas. Cao’s van grote organisaties, zoals Philips of de NS, komen doorgaans op deze manier tot stand.
Geen cao, maar arbeidsvoorwaardenregeling
alternatief
Valt een organisatie niet onder een cao en wil de bestuurder geen cao afsluiten, dan is er nog een alternatief. Hij kan namelijk ook een arbeidsvoorwaardenregeling (avr) vaststellen. Deze kan gelden voor alle werknemers in de organisatie, maar het is ook mogelijk om een avr af te sluiten voor één of meerdere groepen werknemers.
convenant
Uw OR heeft in elk geval instemmingsrecht op alle onderwerpen uit de avr die zijn genoemd in artikel 27 WOR. Maar het is gebruikelijk dat de OR bij het afsluiten van een avr instemmingsrecht krijgt op de gehele regeling. Uw bestuurder en OR leggen de uitbreiding van het instemmingsrecht vast in een convenant.
Vakbond
onderhandelaar
De vakbonden zijn niet betrokken bij de onderhandelingen over deze avr. Aangezien onderhandelingen geen dagelijkse kost zijn voor de gemiddelde OR, kan uw raad er wel voor kiezen om een onderhandelaar van de vakbond in te huren. Het recht om een externe adviseur in te schakelen, heeft uw OR op basis van artikel 16 WOR.
4.1.4 Algemeen verbindend verklaring
van toepassing
Een cao kan ook algemeen verbindend verklaard (avv) zijn. In dat geval zijn de cao-afspraken van toepassing op alle organisaties in de bedrijfstak. Is uw bestuurder geen lid van een werkgeversorganisatie die is betrokken bij de cao-onderhandelingen, dan moet hij zich toch aan de cao-afspraken houden die avv verklaard zijn.
Hoe wordt een cao algemeen verbindend?
verzoek
Op basis van de Wet AVV (de Wet op het algemeen verbindend en onverbindend verklaren van bepalingen van cao’s) kan één van de onderhandelingspartijen een verzoek indienen bij het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). Dit kan dus zowel de werkgeversorganisatie als de werknemersorganisatie zijn.
afwijken
Gaat de minister akkoord met het verzoek, dan is de cao vanaf dat moment bindend voor alle organisaties in de bedrijfstak. Of werkgevers mogen afwijken van die afspraken hangt af van het karakter van de cao: standaard of minimum (zie ook paragraaf 4.1.1).
Doel
concurrentie
Het doel van het algemeen verbindend verklaren van cao’s is het gelijktrekken van arbeidsvoorwaarden binnen de bedrijfstak. Als alle werknemers in de sector dezelfde rechten en plichten hebben, ontstaat een geordend systeem van eerlijke arbeidsverhoudingen en gezonde concurrentie tussen de verschillende werkgevers.
Het is niet mogelijk om een complete cao algemeen verbindend te laten verklaren. Zo kunnen protocollen, voetnoten en toelichtingen niet algemeen verbindend zijn. Bij een avv-verzoek gaat het dus altijd om specifieke bepalingen en gedeeltes uit de cao.
in strijd
onderbouwen
De noodzaak van een algemeenverbindendverklaring kan afnemen als na verloop van tijd de omstandigheden op de arbeidsmarkt veranderen. De algemeenverbindendverklaring kan dan zelfs in strijd zijn met het algemeen belang in de sector. Eén van de cao-partijen kan dan een verzoek indienen bij de minister van SZW om de verklaring weer in te trekken. Uiteraard moet de partij die het verzoek indient dit goed onderbouwen. Ook kunnen andere betrokken partijen bezwaar indienen tegen de intrekking van de verklaring.