3.4 Beheersmiddelen kiezen
bruikbaar
deskundigheid
Een arbocatalogus is in de eerste plaats een oplossingenboek. Maar oplossingen zijn er in soorten en maten. Welke verschillende maatregelen kunt u onderscheiden? En welke moet u dan kiezen? Het is soms lastig om vast te stellen welke maatregelen het beste zijn om ongezonde of onveilige situaties te voorkomen en welke bovendien nog haalbaar zijn. Daarnaast zijn niet alle maatregelen bruikbaar in alle situaties. Ook kunnen de oplossingen zelf soms leiden tot ongewenste bijeffecten. Zeker op organisatieniveau kunt u vaak moeilijk die afwegingen maken. Duidelijke aanwijzingen in een catalogus zijn dan erg welkom. Op branche- of sectorniveau is het gemakkelijker overzicht te krijgen van de stand van zaken in de hele branche en zelfs daarbuiten. Er is bovendien vaak geld om deskundigheid in te schakelen voor het ontwikkelen van bruikbare oplossingen of voor onderzoek dat duidelijk maakt welke oplossingen in welke situaties daadwerkelijk helpen.
Ongewenste bijeffecten
uitgangspunt
Oplossingen voor arbeidsrisico’s hebben soms ongewenste bijeffecten, waar dan ook weer een oplossing voor moet komen. Een standaardmaatregel bij tillen en dragen is het gebruik van tilhulpmiddelen. Maar vergeet niet dat medewerkers ook die hulpmiddelen weer moeten tillen, bijvoorbeeld uit een auto. Maak daarom – bij voorkeur in overleg met medewerkers – doordachte afwegingen en zorg in ieder geval voor een sluitende cirkel van goede oplossingen.
3.4.1 Arbeidshygiënische strategie
Uitgangspunt van de wetgever voor de aanpak van arbeidsrisico’s is de arbeidshygiënische strategie. Dit betekent dat u arbeidsrisico’s in de eerste plaats bij de bron moet aanpakken. Kan er door schadelijk geluid lawaaidoofheid ontstaan? Dan moet u éérst bekijken of u het lawaai kunt wegnemen. U kunt misschien een andere werkwijze invoeren die geen of veel minder lawaai produceert of een stillere machine aanschaffen.
Geen bronmaatregel
afschermen
Kan dit niet, dan kunt u de tweede stap overwegen. Kunt u medewerkers afschermen van de bron (in dit geval het lawaai), zodat ze er geen of veel minder last van hebben? Een voorbeeld hiervan is het omkisten van machines. Pas als dit ook niet mogelijk is, kunt u andere maatregelen overwegen, zoals organisatorische maatregelen (taakroulatie) en persoonlijke beschermingsmiddelen (gehoorbescherming).
Aansluiting door arbocatalogi
De arbeidshygiënische strategie geeft dus duidelijke aanwijzingen voor de volgorde die u bij uw aanpak moet volgen. Catalogi sluiten hierop aan. In de introductie van menige catalogus wordt bijvoorbeeld uitgelegd dat de arbeidshygiënische strategie het uitgangspunt is van deze catalogus. Ook zijn de oplossingen vaak geordend op basis van deze aanpak.
Overigens hecht ook Inspectie SZW er sterk aan dat u bij uw arboaanpak deze strategie volgt. Is er in uw organisatie sprake van fysieke belasting, dan is het niet voldoende om voorlichting te geven over tillen. U moet ook voorkomen dat uw medewerkers zwaar moeten tillen.
3.4.2 Stand der techniek
uitvoerbaar
aspecten
Of maatregelen werkelijk goed en bovendien haalbaar zijn, hangt mede af van de ‘stand der techniek’. Met andere woorden: welke maatregelen, die wenselijk zijn vanuit gezondheidskundig oogpunt, zijn er beschikbaar, bedrijfseconomisch haalbaar en praktisch uitvoerbaar? Bij de genoemde oplossingen in de catalogus staan daarom vaak randvoorwaarden voor het invoeren van de oplossing, de mogelijke kosten ervan, hoe moeilijk het is om een maatregel uit te voeren en of de maatregel het werkproces eenvoudiger maakt of juist ingewikkelder. Zo kunt u als gebruiker meteen zien welke gezondheidskundige en bedrijfseconomische praktische aspecten u moet meewegen bij uw beslissingen om een bepaalde maatregel te gebruiken.
Goede praktijken (good practices) in voorbeeldorganisaties kunnen u inzicht verschaffen in de stand der techniek. Deze zijn dan feitelijk een benchmark voor andere organisaties: de beschreven praktijk is een goed voorbeeld voor het oplossen van dit probleem.
3.4.3 Soorten oplossingen
Eén blik op een oplossingenregister en u kunt zien hoeveel verschillende soorten oplossingen een arbocatalogus kan bieden. Globaal kunt u de volgende soorten aantreffen.
Beoordelings- en meetinstrumenten
onmisbaar
Bepaalde beoordelings- en meetinstrumenten kunnen helpen een arborisico te beperken. Dit zijn hulpmiddelen waarmee gebruikers kunnen beoordelen of een bepaald arbeidsrisico wel of geen probleem is op een bepaalde werkplek. Vaak is het een digitaal instrument waarin u een aantal vragen moet invullen. Vervolgens krijgt u aanwijzingen of u actie moet ondernemen en zo ja, welke mogelijkheden u dan heeft. In veel situaties is zo’n instrument een onmisbaar hulpmiddel, vooral bij risico’s die lastig zijn in te schatten of op te lossen. Juist deze instrumenten maken het mogelijk om uw eigen praktijk te beoordelen en de juiste maatregelen te treffen.
Technische oplossingen
Voor veel risico’s zijn technische oplossingen mogelijk. Hierbij gaat het om concrete technische maatregelen, zoals de vervanging van materialen of middelen. Ook de aanschaf van persoonlijke beschermingsmiddelen, zoals gehoorbescherming, tilhulpmiddelen of beschermende kleding valt in deze categorie maatregelen.
leveranciers
Veel arbosites hebben een lijst met arbeidsvriendelijke apparaten en machines. Daar worden leveranciers van deze producten bovendien aangemoedigd om meer goede voorbeelden aan te melden.
Lawaai meten
Om lawaai op de werkplek te meten moet meestal een deskundige worden ingeschakeld. Voor kleine bedrijven is dit een dure aangelegenheid. Zij laten dit dan ook vaak achterwege. In de metaalindustrie is daarom een verbetercheck ontwikkeld waarmee bedrijven zelf aan de slag kunnen. Niet in elke situatie zal dit voldoende zijn, maar voor veel bedrijven is dit een uitstekend instrument, in ieder geval om mee te beginnen.
Organisatorische oplossingen
arbomanagement
Het management speelt een belangrijke rol bij het creëren van goede arbeidsomstandigheden in de eigen organisatie. Daarom bieden veel arbocatalogi ook organisatorische oplossingen voor bepaalde veiligheids- en gezondheidsproblemen. Hier gaat het bijvoorbeeld om het verbeteren van het arbomanagement, maar ook om zaken als taakroulatie, afwisseling in de werktijden of oplossingen in de organisatie van het werk, planning of logistiek.
Maatregelen voor gedragsbeïnvloeding
Naast voorlichting, instructie en opleiding kunnen arbocatalogi maatregelen bieden die zijn gericht op het beïnvloeden van gedrag. Hierbij kunt u denken aan cursussen over leidinggeven en oplossingen die gericht zijn op cultuurverandering.
Goede praktijk
In de arbocatalogus voor het voortgezet onderwijs vormt omgaan met gevaarlijke stoffen (bijvoorbeeld in scheikundelokalen) één van de onderwerpen. Een informatiemap voor leerlingen die met deze stoffen aan het werk gaan, dient hier als voorbeeld van een goede praktijk. Dit wordt in de catalogus geïllustreerd door een filmpje met interviews met leerlingen en docenten. Scholen die de map willen gebruiken, kunnen hem bestellen bij de bedenkers. Zo worden goede initiatieven uitgewisseld!
Handige hulpmiddelen
foefjes
Arbocatalogi bevatten niet alleen heel serieuze elementen. Ze bevatten vaak ook erg leuke en handige foefjes en hulpmiddelen. Denk maar aan:
- instructiefilmpjes over tillen of veiliger omgaan met gevaarlijke stoffen;
- leerzame gefilmde interviews met mensen uit de praktijk;
- digitale rekenmachines waarmee u kunt uitrekenen hoe zwaar karren beladen mogen zijn;
- gespreksdriehoeken die medewerker en leidinggevende ondersteunen om een lastig onderwerp als werkdruk op een opbouwende manier met elkaar te bespreken;
- persoonlijke verhalen van managers of medewerkers over de manier waarop zij het werk hebben verbeterd.
Arbo op de agenda
Sociale partners realiseren zich terdege dat arbobeleid niet bovenaan ieders agenda staat. Ook weten zij uit ervaring dat maatregelen uitvoeren niet altijd van de ene op de andere dag lukt of eenvoudig is. Daarom hebben diverse branches ondersteuning voor de werkvloer ontwikkeld, zoals verbetercoaches, cursussen, mentoren en adoptie van kleine bedrijven door grotere. Hoe u hiervan gebruik kunt maken, staat natuurlijk in de arbocatalogus beschreven. Soms reiken de sociale partners zelfs prijzen uit voor de beste arbo-oplossing in een branche. Als u de tijd en de moeite neemt om rond te neuzen in de arbocatalogus voor uw branche – of zelfs voor een andere branche! – kunt u heel wat ideeën en inspiratie opdoen voor uw eigen arbowerkzaamheden.