3.1 Risico en gevaar

Arbowet

Er is enige discussie over wat de begrippen risico en gevaar precies betekenen. Dat is begrijpelijk, aangezien beide begrippen naast elkaar staan in de Arbowet. Daardoor is het lastig om precies te bepalen wat de wetgever verstaat onder een risico of een gevaar.

3.1.1 Het begrip risico

negatief effect

Vanuit de Arbowet bekeken heeft risico te maken met de kans op een negatief effect tijdens de werkzaamheden. Een risico is dan ‘groter’ naarmate de kans of het effect groter is. Neem weer de twee situaties met de losliggende elektriciteitssnoeren uit hoofdstuk 1:

• Situatie A: de snoeren liggen in een kantoorruimte waar slechts één werknemer af en toe werkt.
• Situatie B: de snoeren liggen los over een trap waarvan meerdere werknemers vaak gebruikmaken.

Kans

struikelen

In situatie A kan de werknemer over de snoeren struikelen en zijn been breken. De kans daarop is klein, omdat de gebeurtenissen waarbij de werknemer kan struikelen zich niet vaak zullen voordoen (en de werknemer misschien ook zijn gedrag heeft aangepast aan deze situatie die hij inmiddels kent). In situatie B kan een werknemer over de snoeren struikelen, van de trap vallen en zijn nek breken. De kans daarop is, vanwege het drukke loopverkeer door verschillende personen, relatief groot. Zowel de kans als het effect zijn in situatie B groter dan in situatie A. De voor de hand liggende conclusie luidt dan ook dat het risico in situatie B groter is dan in situatie A.

Elementen

elementen

De meest bruikbare definitie bij risicomanagement is om risico te zien als een combinatie van drie elementen: scenario, effect en kans. Gevaar omvat in deze benadering een scenario en een effect. Gevaren geven de mogelijke gevolgen van een situatie weer, los van de kans daarop. Dit is in lijn met de eerdergenoemde uitleg van Blom en Nijhuis. Risico kent dus drie elementen:

• Scenario: wat kan er gebeuren (misgaan) en tot welk gevolg leidt dat?
• Effect: hoe ernstig is het gevolg?
• Kans: hoe groot is de kans dat dit gebeurt?

Termijn

zichtbare schade

ongewenst

Deze omschrijving is zowel bruikbaar voor kortetermijneffecten (zichtbare schade) als langetermijneffecten (onzichtbare schade). Het verschil tussen korte en lange termijn is duidelijk als het gaat om gevaar. Denk aan een werknemer die een klap oploopt van een agressieve klant en daardoor in het ziekenhuis belandt (korte termijn) of aan een werknemer die langdurig onder hoge werkdruk werkt en daar uiteindelijk ziek van wordt (lange termijn). In beide gevallen is er sprake van een gevaarlijke situatie die met een bepaalde kans leidt tot een ongewenst effect.

3.1.2 Scenario’s, effecten en kansen

voorkomen

Scenario’s hebben een begin (oorsprong, oorzaak of bron) en een einde (het effect). Of het effect daadwerkelijk optreedt, is afhankelijk van wat we kunnen doen (de handelingen) om het effect te voorkomen of verzachten. Op grond van de effecten zijn risico’s onder te verdelen in individuele risico’s, collectieve risico’s en organisatierisico’s.

Individueel

gezondheidsschade

conflictsituatie

Individuele risico’s zijn risico’s die individuele werknemers lopen. Het gaat dus om scenario’s met als effect gezondheidsschade bij één of meer specifieke werknemer(s). De kans dat zo’n scenario plaatsvindt, is afhankelijk van verschillende factoren. Niet alleen van de fysieke werkomstandigheden (zoals een lawaaiige omgeving, klimaatomstandigheden, gevaarlijke stoffen), maar ook van de organisatie van het werk (denk aan werkdruk, aard van het werk, sociale steun, eventuele nachtdiensten). En zelfs van factoren die weinig met het werk te maken hebben (zoals conditie, thuissituatie). Al deze factoren dragen bij aan de kans dat er gezondheidsklachten optreden, een conflictsituatie ontstaat of een ongeval plaatsvindt.

Collectief

structuur

Collectieve risico’s zijn risico’s die groepen mensen lopen. Hier gaat het om de kans dat meerdere werknemers ziek worden. De kans hangt af van de omstandigheden, van de context. Daarbij valt te denken aan de structuur van de organisatie, de stijl van leidinggeven en de planning van het werk.

Organisatie

uitval

Organisatierisico’s zijn risico’s die de organisatie als geheel treffen. Organisatierisico’s kunnen een afgeleide zijn van de hiervoor genoemde individuele of collectieve risico’s. Zo kunnen uitval of verloop van personeel, conflicten op een afdeling, stressklachten of een dodelijk ongeval voor veel financiële schade zorgen. Deze gebeurtenissen kunnen verhinderen dat een organisatie haar doelstellingen haalt.