7.2 Samenstellen van het team
teamrollen
In 1982 introduceerde Meredith Belbin het inzicht dat verschillende teamrollen noodzakelijk zijn om een team succesvol te laten functioneren. Inzicht in talenten en het optimaal inzetten ervan is essentieel voor een succesvol team.
De teamrollen van Belbin beschrijven het gedrag dat u kunt herkennen bij samenwerking, de daaraan gekoppelde talenten en er onlosmakelijk mee verbonden valkuilen.
Elke teamrol is eigenlijk een strategie in het omgaan met het werk en met andere teamleden. Anders gezegd: een favoriete samenwerkingsstijl die tot uiting komt in de samenwerking met andere leden van een team.
7.2.1 Teamrollen van Belbin
Belbin beschreef in eerste instantie acht teamrollen en voegde er later nog één toe. Ze staan hieronder op een rijtje.
De bedrijfsman
praktisch
regelmaat
De bedrijfsman is de praktische figuur en organisator van het team. Nuchter, ordelijk en taakgericht als hij is, bent u verzekerd van een harde werker. Hij zet gemakkelijk plannen en ideeën om in uitvoerbare taken. De bedrijfsman is soms wat al te praktisch en behoudend als het directe nut van iets nieuws niet meteen duidelijk is. Hij werkt het best wanneer er duidelijke afspraken zijn, hij heldere instructies krijgt en er regelmaat in zijn werk en ook werktijden zit.
Typerend voor de bedrijfsman zijn organisatietalent, praktisch denken en ideeën omzetten in actie. Hij is goed in uitvoering omdat hij goed is in systematisch denken.
De valkuilen van een bedrijfsman zijn dat hij te snel overgaat tot actie, star kan zijn en in veel gevallen het voordeel van vernieuwing niet kan zien.
De brononderzoeker
netwerker
vernieuwing
De brononderzoeker is de vrolijke, extraverte netwerker van het team. Hij is enthousiast, avontuurlijk, ruimdenkend en altijd op zoek naar nieuwe ideeën en interessante contacten. Hij is van nature goed in het leggen en onderhouden van contacten, maar ook wel eens snel verveeld en nonchalant als het nieuwe er af is. De brononderzoeker houdt van vernieuwing en is enthousiast over het contact met anderen. In zijn werk houdt hij van avontuur, drukte en afwisseling.
Een brononderzoeker is een goede toevoeging aan uw team, omdat hij een netwerker is, vol ideeën zit, overal kansen ziet en goed kan improviseren.
De valkuilen van een brononderzoeker zijn dat hij snel afgeleid is en geen afmaker is. Daarnaast kan hij nonchalant overkomen.
De plant
uitdaging
De plant is de creatieve denker van het team, introvert en origineel. Hij is een vrije geest die de ruimte zoekt om te kunnen fantaseren over de toekomst en met verrassende oplossingen komt. Hij kan verstrooid lijken, is niet altijd even praktisch en mist soms de aansluiting met wat de omgeving van hem vraagt. De plant werkt het best als hij intellectuele uitdagingen krijgt. Hij kan creatief zijn en daarvoor heeft hij rust en ruimte nodig. Een plant heeft behoefte aan regelmatige erkenning.
Een plant levert een goede bijdrage aan uw team, omdat hij op de proppen komt met doordachte vernieuwingen en bestendige probleemoplossingen.
De valkuilen van een plant zijn dat hij maar blijft denken, op zoek blijft gaan naar de juiste oplossing en daardoor het doen kan uitstellen. Om maar een oplossing te hebben, kan hij soms met onrealistische voorstellen komen.
De monitor
analyticus
oordeel
De monitor is verstandig, bedachtzaam en kritisch. Hij is de analyticus van het team, die altijd wil weten hoe de vork in de steel zit en niet over één nacht ijs zal gaan. De monitor kan lang wikken en wegen, maar zijn oordeel is zelden onjuist. Hij werkt het best wanneer er inzicht nodig is.
De bijdrage van een monitor bestaat uit zijn helikoptervisie, grondige werk, weloverwogen keuzes, analytisch vermogen, talent om overzicht te creëren en zijn bijdragen op strategisch niveau.
afstandelijk
De valkuilen van een monitor zijn dat hij lang kan blijven doorredeneren, waardoor hij het contact met de rest van het team en soms zelfs met de werkelijkheid kwijt kan raken. Daarnaast kan hij in de omgang koel en afstandelijk zijn.
De vormer
presteren
De vormer is gedreven, gepassioneerd en wilskrachtig. Hij heeft een sterke drang om te presteren, zoekt de uitdaging en weet teamleden in beweging te krijgen. Hij kan driftig reageren, snel geëmotioneerd en ongedurig zijn.
competitie
In zijn werk heeft de vormer behoefte aan spanning en prikkels. Hij zoekt de competitie met anderen en wil graag winnen. Een vormer heeft behoefte aan duidelijkheid en aan concrete resultaten.
Een vormer brengt het team in beweging. Door soms de confrontatie te zoeken en de strijd aan te gaan, zet hij zaken op scherp, zodat het team die zaken gaat bespreken.
De valkuilen van een vormer zijn dat hij in zijn behoefte aan competitie over anderen heen kan walsen en zich te veel richt op wedijveren.
De voorzitter
coördinator
De voorzitter is de natuurlijke coördinator van het team die de procedure aangeeft, bedoelingen verheldert en samenvat wat iedereen wil. Hij hoeft zelf niet bijzonder creatief of intelligent te zijn, maar heeft wel een neus voor het talent van anderen.
delegeren
De voorzitter zet graag anderen aan het werk en kan van nature goed delegeren. De voorzitter werkt het best in een groep en zoekt naar gezamenlijk gedragen resultaten. Hij heeft behoefte aan heldere procedures om zijn werk goed vorm te kunnen geven.
Als een teamlid de rol van voorzitter aanneemt, brengt dat grote voordelen met zich mee. Hij verheldert namelijk doelen, structureert, creëert saamhorigheid, neemt lastige besluiten en is doelgericht in zijn acties.
manipulatief
De valkuilen van een voorzitter zijn dat hij licht manipulatief kan zijn om zijn doelen te bereiken. Daarnaast heeft hij de neiging veel en te makkelijk te delegeren.
De zorgdrager
perfectionisme
De zorgdrager bezit het talent om voortdurend aan te voelen wat er fout en mis kan gaan. Dit leidt tot veel aandacht voor details, checken en nog eens checken, en een hang naar perfectionisme. Hij bewaakt de kwaliteit en de veiligheid, maar kan overbezorgd zijn en moeilijk iets aan een ander overlaten. De zorgdrager werkt het prettigst in een veilige omgeving waar kwaliteit belangrijk is. Hij heeft oog voor details en behoefte aan zekerheid.
De zorgdrager speelt een belangrijke rol in een team, want hij zorgt ervoor dat het team de deadlines haalt. Hij is sterk in risicoanalyse, kan dus problemen vooraf goed in kaart brengen en bewaakt en controleert de kwaliteit.
beren op de weg
De valkuilen van een zorgdrager zijn dat hij te veel beren op de weg kan zien en zich zo veel zorgen kan maken dat het de rest van het team ontmoedigt. Daarnaast heeft hij door zijn behoefte aan controle moeite met delegeren.
De groepswerker
saamhorigheid
De groepswerker is het gevoeligste lid van het team. Hij is behulpzaam, meegaand en sterk gericht op het creëren van sfeer en een gevoel van saamhorigheid. Hij zoekt evenwicht en harmonie, is anderen nabij, maar de groepswerker vindt conflicten lastig en kan op kritieke momenten moeilijk een beslissing nemen.
Een groepswerker werkt het best in gezamenlijkheid en verbondenheid. Hij houdt van verdieping van de persoonlijke relaties en is altijd in voor gezelligheid.
lieve vrede
De valkuilen van een groepswerker zijn dat hij de neiging heeft om in het belang van de lieve vrede conflicten uit de weg te gaan, spanningen weg te praten of te lachen en weg te lopen voor confrontaties.
De specialist
deskundige bijdrage
De specialist is de stille eenling die zich in een team eigenlijk niet thuis voelt. Hij weet vaak heel veel van één onderwerp en kan een deskundige bijdrage leveren op een bijzonder gebied. Hij waagt zich niet gauw en niet graag buiten zijn specifieke vakgebied.
sociale contacten
De specialist werkt het best wanneer hij zich – zonder afleiding – kan richten op zijn eigen taken. Hij vindt het prettig als de rest van het team hem daarbij met rust laat. Zijn bijdrage aan het team is er dan ook hoofdzakelijk op inhoudelijk deskundig gebied.
De valkuil van een specialist is z’n moeite met sociale contacten. Daarnaast is het voor hem lastig te begrijpen dat er voor het oplossen van sommige problemen meerdere mensen nodig zijn.
7.2.2 Consequenties voor de samenstelling van het team
ontwikkelingsfase
Een goed presterend team moet bestaan uit verschillende rollen. De negen rollen zijn in principe complementair. Ze vullen elkaar aan en versterken elkaar, maar ze kunnen ook – afhankelijk van de ontwikkelingsfase van de groep – tegenstrijdig zijn en rivaliseren.
individu
De teamrol zegt veel over de stijl van samenwerken van een teamlid en komt voort uit de persoonlijkheid van het individu. Ontbrekende teamrollen zijn een risico in de samenwerking en dus voor de effectiviteit van het team. U zult in dat geval de eigenschappen van de ontbrekende teamrol anders moeten organiseren. Plan bijvoorbeeld een extra kwaliteitscheck in als de zorgdrager niet vertegenwoordigd is of stel een gedetailleerd communicatieplan op als u niet de beschikking heeft over een brononderzoeker.
Elke persoon vervult meerdere teamrollen
In de praktijk passen twee à drie teamrollen goed bij een persoon, een paar die zij op kunnen brengen en een aantal die moeilijk of zelfs onmogelijk uit te voeren zijn. Daarom verloopt de samenwerking in de ene groep medewerkers natuurlijk en in de andere groep medewerkers wat stroever.
7.2.3 Een ordening
taak
relatie
begrijpen
De teamrollen kunt u op verschillende manieren indelen. Hieronder vindt u een aantal voorbeelden.
- De actiegerichte bedrijfsman, zorgdrager en vormer zijn gefocust op het afleveren van goed werk en het bereiken van de gewenste resultaten. De taak staat bij hen voorop.
- De relatiegerichte voorzitter, groepswerker en brononderzoeker delen een sterke gevoeligheid voor de onderlinge verhoudingen en voor de manier waarop de teamleden tot overeenstemming komen, elkaar inspireren en ondersteunen. Bij hen staan de relaties voorop.
- De inhoudsgerichte plant en monitor gaat het vooral om de inhoud, de ideeën en de kennis. Zij richten zich op de redeneringen en de argumenten en zoeken de verdieping. Bij hen staan denken, kennen en begrijpen centraal.
Een andere manier om de teamrollen in te delen, is het kijken naar de wijze waarop zij de werkelijkheid om ons heen zien. Daarin is een vierdeling mogelijk waaraan de teamrollen makkelijk zijn te koppelen:
- doen: bedrijfsman en brononderzoeker;
- denken: plant en monitor;
- willen: vormer en voorzitter;
- voelen: zorgdrager en groepswerker.
niet op team gericht
De specialist komt in geen van deze ordeningen naar voren. Deze rol is niet op het team gericht en laat zich daarom dus ook niet vangen in een combinatie met andere rollen.