8.3 Beheersmaatregelen straling

persoonsdosis

Alle werknemers moeten inzicht hebben in hun eigen geschatte persoonsdosis. De verdiepende RI&E kan, afhankelijk van de specifieke toepassing, zeer omvangrijk en diepgaand zijn. In bijlage A van de Regeling stralingsbescherming beroepsmatige blootstelling 2018 staan de nadere eisen beschreven die aan de verdiepende risico-inventarisatie en -evaluatie straling gesteld zijn. Deze verdiepende RI&E maakt ook deel uit van de informatie die bij een aanvraag van een kernenergiewetvergunning is gevoegd (zie hoofdstuk 2). Het inschakelen van een stralingsbeschermingsdeskundige is verplicht en kan u als arboprofessional helpen bij het treffen en naleven van de juiste maatregelen.

Bescherming

dagelijkse 
stralingsdosis

Uit de RI&E straling volgt de classificatie van werknemers en ruimtes, en welke maatregelen gericht op de bron, op de werkplek of op de werknemer nodig zijn. In ziekenhuizen wordt bijvoorbeeld gebruikgemaakt van A-, B- en C-werkers. In dit beroep dragen werknemers een persoonsdosismeter voor het meten van de dagelijkse stralingsdosis (zie ook betermetarbo.nl/risicos/ioniserende-straling/wat-doet-uw-organisatie/blootstelling/). De risico’s van blootstelling aan ioniserende straling kunnen optreden als gevolg van uitwendige bestraling of door inwendige besmetting door inhalatie of inslikken. De bescherming is daarom gericht op deze drie blootstellingsroutes. Uitwendige bestraling kan plaatsvinden bij het gebruik van toestellen, zoals röntgenapparaten, maar ook door radioactieve stoffen.

8.3.1 Maatregelen ioniserende straling

kiezen voor alternatief

vergroten van afstand

ventileren van werkplek

Het nemen van maatregelen om de blootstelling aan ioniserende straling te beperken, kent ongeveer dezelfde stappen als de arbeidshygiënische strategie (zie ook hoofdstuk 2).

Bestrijding aan de bron

• Kiezen van een alternatief zonder ioniserende straling.
• Beperking van de hoeveelheid radioactieve stof.
• Gebruik van nucliden met korte halveringstijd.
• Beperking van de bundelstroom van een toestel.
• Verkorten van de blootstellingstijd.

Afscherming van de bron of de mens

• Vergroten van de afstand tot de bron door automatisering of gebruik van een afstandsbediening.
• Afscherming van de bron of toepassen van loodschotten.
• Omkasten van de bron.
• Zonering van de werkplekken.

Aanpassen van de omgeving

• Ventileren van de werkplek.
• Gebruik van zuurkasten.

Persoonlijke bescherming

• Dragen van handschoenen, een schort, een loodkraag en een bril van lood.
• Dragen van adembescherming.

8.3.2 Maatregelen niet-ioniserende of optische straling

Bij niet-ioniserende straling is de fabrikant of leverancier van de bron verantwoordelijk voor het verstrekken van voldoende gegevens over de risico’s en hij moet kunnen assisteren bij de beoordeling en bescherming. De meting en beoordeling van de blootstelling aan optische straling kan niet worden uitgevoerd zonder specialistische opleiding en ervaring.

Voorkomen

persoonlijke bescherming

Het voorkomen van gezondheidsschade door optische straling kan op de volgende manieren:

• Kies een bron (lamp, led, laser) die goed aansluit bij het productieproces. Vooral het spectrum moet passen bij het gebruiksdoel.
• Scherm optische straling (uv en IR) met materialen als hout, metaal en steen af.
• Filter optische straling door bijvoorbeeld absorptiefilters.
• Breng beveiliging aan, zodat bij het openen de lamp uitgaat.
• De richting van de opening van de lamp is zodanig dat de bestraling van werknemers zo gering mogelijk is.
• Beperk blootstellingsduur. Dit geldt met name voor het werken in de zon.
• Vergroot de afstand. De stralingsintensiteit neemt af bij het vergroten van de afstand.
• Breng waarschuwingsborden en signalering aan.
• Zorg voor goede persoonlijke bescherming van de huid en de ogen, bijvoorbeeld tijdens het gebruik van een laser, het lassen en werkzaamheden buiten in de zon door het dragen van (uv-straling werende) kleding met lange mouwen én een zonnebril. De handen en het gezicht lopen de meeste kans op bestraling, bij binnenwerk is het dragen van handschoenen en een gezichtsmasker nodig (bijvoorbeeld tijdens lassen).
• Insmeren met een zonnebrandcrème met minimaal factor 20 is belangrijk om zonnebrand te voorkomen.

8.3.3 Maatregelen elektromagnetische velden

soort
 apparatuur

De blootstelling van werknemers aan elektromagnetische velden wordt mede bepaald door het soort apparatuur dat de velden veroorzaakt, de aard van de werkzaamheden van de werknemer en de omstandigheden waarin de apparatuur wordt gebruikt.

onder de grenswaarde

Het Arbeidsomstandighedenbesluit geeft nadere voorschriften en uitleg bij de RI&E voor straling en elektromagnetische velden in de werkomgeving.

Beoordelen

Als arboprofessional helpt u de werkgever bij de beoordeling van de blootstelling van werknemers door na te gaan welke apparatuur elektromagnetische straling kan veroorzaken. Dit vindt u terug in de beschikbare praktische handleidingen van de Europese Commissie (op.europa.eu/nl), net als andere informatie, zoals handleidingen van de fabrikant van de gebruikte apparatuur.

Specifiek

Voor het uitvoeren van de RI&E voor straling en elektromagnetische velden in de werkomgeving zijn model-RI&E’s beschikbaar, bijvoorbeeld voor:

• elektromagnetische velden bij lassen, inductieverhitting met open spoelen en niet-destructief magnetisch onderzoek: emfweld.eu/
• straling van MRI: dokterhoe.nl/onderwerp/15/mri
• elektromagnetische velden bij zendinstallaties: monet info.nl/gezondheidenomgeving/veiligwerken

Grenswaardes

schadelijk

verstoring

vallen

Er zijn twee soorten grenswaardes voor elektromagnetische velden:

• Grenswaardes voor effecten op de gezondheid hangen samen met effecten die schadelijk zijn voor de gezondheid, zoals stimulering van de zenuwen en spierweefsel of opwarming. Deze grenswaardes mogen niet worden overschreden.
• Grenswaardes voor effecten op de zintuigen hangen samen met verstoringen van de zintuiglijke waarneming die voorbijgaan, bijvoorbeeld duizeligheid of het zien van lichtflitsen. Overschrijding van deze grenswaardes mag alleen als er maatregelen zijn genomen om veiligheidsrisico’s te voorkomen en de grenswaardes voor effecten op de gezondheid niet worden overschreden. Voorbeelden van veiligheidsrisico’s zijn vallen door duizeligheid of verlies van controle over gereedschap door een schrikreactie.

Uit de grenswaardes zijn actieniveaus afgeleid in termen van de sterkte van de elektromagnetische velden buiten het lichaam, die makkelijker te meten is.

Categorieën

nadere beoordeling nodig

Om de risico’s beter in te kunnen schatten, zijn werkomgevingen ingedeeld in drie categorieën, onderverdeeld in kleuren:

• Groen: geen overschrijding van grenzen, geen beoordeling nodig. Bijvoorbeeld: kantoorapparatuur, videoapparatuur, mobiele telefoon, huishoudelijke apparatuur, computerapparatuur, verlichting.
• Oranje: mogelijk overschrijding lage grenzen, nadere beoordeling nodig. Bijvoorbeeld: elektriciteitscentrale, elektrische locomotief, booglassen, elektrolyse, magnetisator of demagnetisator.
• Rood: mogelijke overschrijding hoge grenzen, nadere beoordeling nodig. Bijvoorbeeld: MRI-scanner, radio- entelevisiezender, radarinstallatie, weerstandslassen, industriële inductieverwarmer.

Onderzoek

De indeling geeft aan of er een kans is dat grenzen overschreden worden en nader onderzoek nodig is of niet. Bij werkomgevingen in de groene categorie blijft de blootstelling aan elektromagnetische velden onder de grenswaarde. Hier is geen verdere beoordeling nodig. Bij de oranje categorie worden de lage actieniveaus uit de arboregels mogelijk overschreden. Hier kan een nadere beoordeling nodig zijn. In de rode categorie kunnen de hoge actieniveaus uit de arboregels overschreden worden. Hier is een verdere beoordeling nodig.

Gevoeliger

elektrogevoelig

Sommige werknemers geven aan gevoeliger te zijn voor elektromagnetische velden dan anderen. Zij ervaren klachten bij blootstelling lager dan de grenswaardes. Er is geen wetenschappelijke verklaring voor deze klachten.

niet verplicht

Werknemers die aangeven elektrogevoelig te zijn, kunnen dit aankaarten bij de werkgever en samen met u als arboprofessional kijken of ze maatregelen kunnen nemen om de blootstelling aan elektromagnetische velden te verminderen. Dit zou kunnen door bijvoorbeeld het uitschakelen van tl-verlichting of draadloze telefoons te vervangen door telefoons met kabel.

Een werkgever is hier niet toe verplicht. Ook kunnen werknemers met klachten of vragen over gezondheidsrisico’s terecht bij de eigen bedrijfsarts.

Afstand

veldsterkte

lager 
vermogen

zonering van het gebied

Bij blootstelling aan elektromagnetische velden komt het nemen van afstand tot de bron veel voor als genomen maatregel. Dit omdat de veldsterkte in belangrijke mate afneemt bij het vergroten van de afstand tot de bron. Toch is het nemen van maatregelen nodig volgens de arbeidshygiënische strategie:

• Maatregelen aan de bron: vervanging door een bron met zwakkere velden en het vermogen lager instellen. Vaak kunnen bronnen op zo’n manier geplaatst worden dat de zwakste component (of vector) van het magnetische veld wijst in de richting van toegankelijke plaatsen.
• Technische maatregelen: het volledig automatiseren van de werkzaamheden en het afschermen van de bron, onder andere door het plaatsen van hekken. Aarding om contactstromen of vonkontlading te voorkomen.
• Organisatorische maatregelen: de afstand vergroten van de werkplek (bedieningspaneel) tot de bron, zonering van het gebied (toelating regelen) en het aanbrengen van signalering en waarschuwingsborden. Het verkorten van de blootstellingsduur door taakroulatie.
• Persoonlijke beschermingsmiddelen: het dragen van isolerende veiligheidsschoenen en handschoenen en het staan op isolatiematten.

Kennis

lassen

Een goede kennis van het productieproces is nodig om de blootstelling aan elektromagnetische velden te beperken. Bijvoorbeeld bij elektrochemische processen is een effectieve maatregel het verminderen van de ‘rimpel’ op de gelijkstroom door de gelijkrichters aan te passen. Bij het lassen is het belangrijk om de laskabel en stroombron af te schermen met geaard metaal en de laskabels niet op het lichaam te laten rusten, maar op te hangen.