5.1 De werknemer
ingrijpend
impact
inkomen
Een beroepsziekte is in de eerste plaats heel ingrijpend voor de betrokken medewerker. Hij ondervindt hiervan immers lichamelijke of psychische gevolgen of beide, wat een grote impact kan hebben op zijn leven. Een beroepsziekte brengt meestal ook financiële gevolgen met zich mee. Door langdurige ziekte kan het inkomen van een werknemer namelijk fors dalen. Soms proberen werknemers dit verlies te compenseren door de werkgever aansprakelijk te stellen voor de ziekte. Hierover leest u meer in hoofdstuk 8 van dit dossier.
Psychische dreun voor werknemer
U doet er goed aan de psychische effecten van beroepsziekten niet te onderschatten. Vaak genoeg krijgt een werknemer die door zijn werk een lichamelijke aandoening oploopt, hiervan in mentaal opzicht een dusdanige dreun dat de psychische gevolgen uiteindelijk groter zijn dan de lichamelijke. Een beroep uitoefenen is een deel van de identiteit van een werknemer. Hij heeft er jaren over gedaan om goed te worden in zijn vak. Als hij dit ineens niet, of niet goed meer kan uitoefenen, heeft dit grote gevolgen voor zijn zelfbeeld en eigenwaarde. Zorg daarom voor een intensieve begeleiding bij beroepsziekten, juist ook op mentaal vlak.
5.1.1 Gezondheid
hinderlijk
allergie
Een beroepsziekte heeft altijd invloed op de gezondheid van een medewerker, in elk geval op de korte termijn. Lichamelijke klachten zijn immers altijd hinderlijk, ook als ze kortdurend en relatief mild zijn, zoals bij een allergische aandoening. Een beroepsaandoening kan ertoe leiden dat een medewerker zijn beroep niet meer goed kan uitoefenen. Denk aan een chirurg met een hevige allergie voor latex, of een bakker met ernstige astma.
RSI/KANS
Bij een beroepsziekte is over het algemeen vaak sprake van blijvende gezondheidsschade, bijvoorbeeld bij schildersziekte of lawaaidoofheid. Ook RSI/KANS gaat in sommige gevallen nooit meer over.
5.1.2 Arbeidsongeschikt
tijdelijk
WIA-uitkering
gedeeltelijk
In bepaalde gevallen kan een beroepsziekte leiden tot arbeidsongeschiktheid. Dit kan zowel tijdelijk als blijvend zijn, en zowel gedeeltelijk als volledig. Als een medewerker door het oplopen van een beroepsziekte zodanig arbeidsongeschikt raakt dat hij slechts gedeeltelijk of helemaal niet meer kan werken, komt hij onder voorwaarden in aanmerking voor een WIA-uitkering. WIA staat voor Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen. In paragraaf 5.1.4 vindt u meer informatie over de financiële gevolgen voor werknemers met een WIA-uitkering.
Passend werk moet ‘billijk’ zijn
Voor werknemers die door een beroepsziekte hun eigen werk (tijdelijk) niet meer, of niet meer volledig kunnen doen, zal uw werkgever vaak een passende functie moeten zoeken. Maar wat is precies passend werk? Uit jurisprudentie blijkt dat een rechter altijd de omstandigheden laat meewegen. Is het bijvoorbeeld waarschijnlijk dat een werknemer op termijn weer terugkeert in de oude functie, dan zal passende arbeid zoveel mogelijk op dit niveau moeten zijn. Als het oude werk niet meer mogelijk is, dan moet u de blik verbreden. Wel moet het altijd gaan om werk dat in redelijkheid kan worden gevraagd van een werknemer. U moet rekening houden met het arbeidsverleden, het arbeidspatroon (bijvoorbeeld niet van dag- naar ploegendienst), de opleiding, de beperkingen en het salaris. Dit heet de ‘billijkheidsregel’. Deze regel geldt overigens ook voor de werknemer! Een werknemer mag niet zomaar werk weigeren bijvoorbeeld.
5.1.3 Overlijden
kanker
arbeidsongeval
In zeer extreme situaties kan een medewerker zelfs overlijden aan een beroepsziekte. Als dit gebeurt, is meestal kanker de oorzaak. Maar het gebeurt ook dat werknemers overlijden aan een bijvoorbeeld een ernstige infectie die zij als gevolg van hun werk hebben opgelopen, of als ze als gevolg van een beroepsziekte een arbeidsongeval krijgen.
Vlag halfstok op Workers Memorial Day
U heeft er misschien nog nooit van gehoord, maar toch bestaat het: een speciale gedenkdag voor werknemers die zijn overleden als gevolg van hun werk. De vakbeweging in Canada heeft als eerste het initiatief genomen om jaarlijks op 28 april werknemers te herdenken die als gevolg van hun werk zijn gestorven. De dag staat ieder jaar in het teken van een bepaalde beroepsziekte, in 2015 was dat de ‘schildersziekte’ Organo Psycho Syndroom (OPS). Deze ziekte ontstaat door langdurige blootstelling aan vluchtige oplosmiddelen en kan tot ernstige hersenbeschadiging leiden. In Nederland is vakbond FNV actief op Workers Memorial Day.
5.1.4 Financiële gevolgen
inkomensverlies
Een medewerker die een beroepsziekte oploopt, kan zowel op korte als op lange termijn te maken krijgen met inkomensverlies. De gevolgen hiervan kunnen voor een zieke medewerker zeer ingrijpend zijn, bijvoorbeeld als hij door het inkomensverlies niet meer in staat is om de huur of hypotheek te betalen en noodgedwongen moet verhuizen.
Korte termijn
wachtdagen
Wat betreft de korte termijn is uw organisatie verplicht om het loon van een zieke medewerker gewoon door te betalen. Maar omdat het in principe is toegestaan om tijdens ziekte minder dan 100% van het salaris uit te betalen, loopt de werknemer wel degelijk risico op een lager inkomen. Daarnaast werken nogal wat organisaties met zogeheten ‘wachtdagen’, waarbij een zieke medewerker op de eerste dag of de eerste twee dagen van zijn ziekte geen loon krijgt.
Werknemer verzekert zichzelf
Een werknemer kan besluiten om zelf een verzekering af te sluiten voor mogelijke arbeidsongeschiktheid. Hiermee verzekert hij zichzelf tegen inkomensverlies bij gedeeltelijke of volledige arbeidsongeschiktheid. Uiteraard zijn verzekeraars wel zo slim om de premie te baseren op de leeftijd van de werknemer en de zwaarte van zijn beroep. Een 60-jarige bouwvakker zal niet zo gemakkelijk geaccepteerd worden voor een verzekering. U kunt werknemers adviseren zich tijdig bij een verzekering aan te melden en bijvoorbeeld een bepaald risico op de koop toe te nemen. Met een of meerdere ‘wachtjaren’ bij ziekte kan de premie al enorm zakken. Die tijd moet de werknemer dan wel zelf financieel kunnen overbruggen.
Loondoorbetaling
104 weken
minimumloon
Uw organisatie is op grond van de Wet verlenging loondoorbetalingsverplichting bij ziekte verplicht om het loon van een zieke medewerker gedurende twee jaar (104 weken) door te betalen. Hierbij geldt dat een werkgever minimaal 70% van het salaris moet doorbetalen, waarbij de medewerker in het eerste jaar minimaal het wettelijk minimumloon moet ontvangen. In het tweede jaar is het eventueel wel toegestaan om minder dan het minimumloon uit te keren. Maar de werkgever moet zich dan nog wel aan de grens van 70% houden.
Dubieus
salaris
cao
Veel organisaties vinden het nogal dubieus om een medewerker die juist door zijn werk ziek is geworden, gedurende één of meer dagen geen salaris uit te betalen (wachtdagen). Hetzelfde geldt voor het uitbetalen van minder dan 100% van het salaris. Uw werkgever zou in dergelijke gevallen kunnen besluiten om het loon volledig door te betalen. In sommige cao’s zijn hierover concrete afspraken gemaakt, bijvoorbeeld door een bepaling op te nemen waarin staat dat het loon niet verlaagd wordt als de ziekte van de werknemer door het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten is aangemerkt als een beroepsziekte (beroepsziekten.nl).
Bedenk wel dat het soms niet direct duidelijk is dat een zieke medewerker een beroepsziekte heeft. In extreme gevallen wordt dit zelfs pas na jaren duidelijk.
Cao
percentage
ziektejaar
Valt uw organisatie onder een cao, dan is de kans groot dat hierin staat op welk percentage van hun loon werknemers recht hebben als zij ziek zijn. In verreweg de meeste cao’s staat een percentage dat – met name in het eerste ziektejaar – hoger is dan 70%. Een cao-afspraak die in de praktijk regelmatig voorkomt, is dat een zieke werknemer in het eerste jaar 100% van zijn salaris ontvangt en in het tweede ziektejaar 70%.
Aanvullende kosten
aanpassingen
Naast inkomensverlies kan een medewerker als gevolg van een beroepsziekte ook voor andere aanvullende kosten komen te staan. Denk hierbij aan de kosten van bepaalde medicijnen of behandelingen die niet volledig worden gedekt door de (aanvullende) zorgverzekering. Ook is het soms nodig om aanpassingen door te voeren in het huis van de medewerker, bijvoorbeeld doordat hij niet meer zelfstandig kan traplopen. Hieraan zijn uiteraard kosten verbonden. Als zo’n situatie zich voordoet, kan het gebeuren dat de medewerker probeert om deze kosten te verhalen op uw organisatie. In hoofdstuk 8 leest u hier meer over.
WIA-uitkering
WGA
loongerelateerd
IVA-uitkering
Raakt een medewerker zodanig arbeidsongeschikt dat hij slechts gedeeltelijk of helemaal niet meer kan werken, dan komt hij onder voorwaarden in aanmerking voor een WIA-uitkering. Deze regeling valt uiteen in een WGA-uitkering en een IVA-uitkering.
- Op grond van de regeling WGA (Werkhervatting gedeeltelijk arbeidsgeschikten) krijgen werknemers een uitkering als ze tussen de 35% en 80% arbeidsongeschikt zijn. Meestal krijgen ze eerst een loongerelateerde uitkering. Het uitgangspunt hiervan is dat de arbeidsongeschiktheid niet blijvend is, en ook niet volledig. Daarna volgt een vervolguitkering of een loonaanvulling, afhankelijk van wat UWV zegt dat de werknemer redelijkerwijs nog kan verdienen.
- Is een werknemer meer dan 80% arbeidsongeschikt, dan krijgt hij een IVA-uitkering. Dit is in feite een inkomen tot aan de AOW-leeftijd, maar wel maar een gedeelte (in principe 75%) van het laatstverdiende loon. Een werknemer die recht heeft op deze uitkering, hoeft niet meer te solliciteren.
Werknemers van wie al snel blijkt dat terugkeer in hun oude beroep onmogelijk is, en die voor meer dan 80% arbeidsongeschikt zijn, kunnen eerder recht hebben op een IVA-uitkering dan pas na twee jaar. Werkgever en werknemer kunnen in dat geval samen een aanvraag indienen.