6.4 Mechanismen

identiteit

bevestigen

Stereotypen zijn de hokjes waarvan het brein dagelijks gebruikmaakt. Ze besparen tijd en energie, zijn een overlevingsmechanisme en leveren u een identiteit op. Het brein is dus gebaat bij het behouden van die hokjes. Als u bij elk stukje nieuwe informatie het hokje moet aanpassen, hebben die hokjes weinig zin. Daarom zoekt uw brein naar bevestiging. In de sociale psychologie zijn een aantal mechanismen onderzocht die ervoor zorgen dat stereotypen telkens weer worden bevestigd. Deze handige kennis biedt ondersteuning bij het doorvoeren van een gestructureerde, geobjectiveerde werving en selectie.

6.4.1 Selffulfilling prophecy

triggeren

Een selffulfilling prophecy houdt in: een verwachting over iemand wordt waarheid door uw eigen gedrag. U gedraagt zich op een bepaalde manier omdat u (onbewust) een bepaalde verwachting van een ander heeft. Uw gedrag triggert gedrag in de ander en uw onbewuste aanname wordt waarheid. Waak voor dit mechanisme op de werkvloer.

ambitieus

Stel dat een manager aanneemt dat een werkneemster na haar zwangerschaps- en bevallingsverlof niet langer ambitieus is. De manager geeft haar minder uitdagende projecten, passeert haar voor promotie of belast haar minder met meer uitdagende werkzaamheden. De werkneemster in kwestie wordt daardoor minder uitgedaagd, haar presteren blijft hangen en ze gaat wat meer achteroverleunen, waardoor de manager denkt: ja zie je wel, vrouwen die terugkomen van verlof, die zijn niet meer zo ambitieus.

6.4.2 Stereotiepe dreiging

onderprestatie

sollicitatiebrief

‘Stereotype threat’ (stereotiepe dreiging) houdt in dat u weet dat een stereotype op u van toepassing is. Het kan – ondanks dat u vindt dat u er niet aan voldoet – leiden tot onderprestatie waardoor het stereotype waar wordt. U stopt energie in bang zijn voor het feit dat anderen een bepaald beeld van u hebben of in het ‘overcompenseren’ voor het tegendeel van dat beeld. Die energie kunt u niet stoppen in uw werkzaamheden. U als HR-professional heeft vast weleens een sollicitatiebrief gezien van een sollicitant die aangaf weliswaar iets ouder te zijn, maar nog steeds heel leergierig.

6.4.3 Onvolledige informatie

plaatsing

Hoe minder informatie u over een persoon heeft, hoe meer uw brein geneigd is de gaten in te vullen met stereotiepe ideeën die u heeft over de groep waartoe deze persoon behoort. Uw brein is namelijk naarstig op zoek naar ‘plaatsing’ van de persoon. Zo probeert u zich ook altijd een voorstelling te maken van iemands uiterlijk als u een sollicitatiebrief of cv zonder foto leest. Of u bent verbaasd als u iemand in levenden lijve ziet na een telefoongesprek. Uw brein is al voor u aan het werk geweest en zal er vaak naast zitten.

6.4.4 Assimilatie

afwijking

naar het hokje toe denken

Door de bestaande hokjes in uw brein is er een risico dat u afwijkingen van hokjes niet herkent. U redeneert als het ware naar uw hokjes toe. Een onderzoek liet dat heel aardig zien. Testpersonen moesten de lengte van een aantal mannen en vrouwen inschatten die in werkelijkheid even lang waren. Wat bleek: de testpersonen schatten de vrouwen gemiddeld genomen kleiner in dan de mannen. We weten namelijk dat mannen gemiddeld langer zijn dan vrouwen. We denken dus naar het hokje toe en zien over het hoofd dat iemand niet voldoet aan het stereotiepe beeld.

6.4.5 Subtypering

carrièretijger

Als daarentegen iemand heel sterk afwijkt van het stereotiepe beeld, past u het hokje niet aan. Nee, u creëert een nieuw hokje. Zo zijn er allerlei stereotiepe beelden over vrouwen en werk, maar er is een afwijkend stereotype: de carrièretijger. Bewust of onbewust gaat u dus op zoek naar redenen waarom dit individu dan niet aan het beeld voldoet. Stel dat u vindt dat de Britten over het algemeen een beetje snobistisch zijn en u een Brit tegenkomt die dat helemaal niet is. Dan komt dat mogelijk doordat deze persoon uit Schotland komt en dat is toch net een beetje anders. Een prachtige manier om het stereotiepe beeld over de Britten in stand te houden dus.

6.4.6 Rol van (social) media en politiek

reclame

Op social media en in de media in het algemeen komt u veel bevestigingen van stereotypen tegen. Reclames zijn vaak stereotiep omdat ze inspelen op herkenning. Tegenwoordig is de reclamewereld daar wel wat scherper op, maar u kunt ongetwijfeld reclames noemen die heel erg stereotiep in elkaar zitten.

entertainment

invalshoek

In tv-programma’s wordt ook veel gebruikgemaakt van stereotypen en dat is dan vooral ook bedoeld als entertainment. Toen Susan Boyle opkwam in het tv-programma Britain’s Got Talent, had niemand daar enige verwachting van. Haar uiterlijk paste niet in het stereotiepe beeld van een goede zangeres. Tot ze haar mond opendeed en iedereen wegblies met haar stem. Het wordt kwalijk als een krant op enig moment bericht dat de Nederlander Martina zich plaatst voor de finale van het WK atletiek. Als hij de finale niet wint, is hij ineens de ‘sprinter van Curaçao’. De invalshoeken die journalisten soms kiezen voor hun artikelen, kunnen heel erg stereotypebevestigend zijn. Ook de politiek kan groepen mensen soms ernstig over één kam scheren en speelt daarmee een rol in de bevestiging van stereotypen.