1.1 Wat is seksueel grensoverschrijdend gedrag?
Seksueel grensoverschrijdend gedrag omvat verschillende negatieve omgangsvormen op het werk die in persoon of online plaatsvinden, zoals ongewenste opmerkingen of aanrakingen, seksueel getinte berichten en verkrachting.
Dit soort gedrag gaat in tegen de principes van wederzijdse instemming, respect voor grenzen en gelijkwaardigheid tussen de betrokken partijen.
Vormen
waardigheid
Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid definieert seksueel grensoverschrijdend gedrag als enige vorm van verbaal, non-verbaal of fysiek gedrag met een seksuele ondertoon dat als doel of gevolg heeft dat de waardigheid van een persoon wordt aangetast, in het bijzonder als het een bedreigende, vijandige, beledigende, vernederende of kwetsende situatie creëert. De wetenschappelijke literatuur categoriseert deze gedragingen in drie groepen: seksuele dwang, ongewenste aandacht en genderintimidatie.
1.1.1 Seksuele dwang
beloningen of straffen
Bij de eerste vorm, seksuele dwang, kunt u denken aan situaties waarin iemand met beloningen of straffen seksuele gunsten afdwingt. Een treffend voorbeeld hiervan is het beloven van een promotiekans in ruil voor seksuele handelingen.
#MeToo: voor wat hoort wat
In de beruchte zaak tegen Harvey Weinstein, die de #MeToo beweging heeft ontketend, was er bijvoorbeeld sprake van zulke ‘voor-wat-hoort-wat-voorwaarden'. Actrices kregen namelijk alleen rollen in toonaangevende films als ze ingingen op de avances van deze filmproducent. Veel actrices durfden jarenlang niks tegen Weinstein te ondernemen uit angst voor nadelige gevolgen.
1.1.2
Ongewenste aandacht
subtiel
speels of onschuldig
Handelingen die onder ongewenste aandacht vallen, zijn vaak subtieler en daardoor moeilijker te herkennen. Hierbij kunt u denken aan ongevraagd aanraken, herhaaldelijk opmerkingen maken over iemands uiterlijk of het uitoefenen van druk om op een date te gaan. Dit soort gedrag wordt soms afgedaan als speels of onschuldig, maar kan een onveilige sfeer creëren voor werknemers. Belangrijk hierbij is dat het slachtoffer niet instemt met deze gedragingen of ze als ongewenst ervaart. Soms kan het ook over ernstigere vormen van gedrag gaan, zoals verkrachting en aanranding.
1.1.3 Genderintimidatie
belediging
Tot slot kan er sprake zijn van genderintimidatie. Dit wordt vaak over het hoofd gezien als een vorm van seksueel grensoverschrijdend gedrag, Hierbij gaat het om vijandige, denigrerende of vernederende handelingen ten opzichte van mensen op basis van hun geslacht, genderidentiteit of geaardheid. Voorbeelden hiervan zijn beledigingen over de capaciteiten van mannen ('mannen zijn waardeloos als verpleegkundigen’), vrouwen (‘vrouwen horen niet thuis in de wetenschap’) of leden van de LHBTIQA+-gemeenschap (‘doe niet zo gay’).
In organisaties kan dit tot uiting komen door het delen van beledigende cartoons of memes, het maken van obscene gebaren en het gebruik van vulgaire termen tegenover mensen met een bepaalde genderidentiteit.
Gedragingen
ongepast
Met andere woorden: grensoverschrijdend gedrag omvat een brede waaier aan gedragingen die zowel fysiek als niet-fysiek en zowel seksueel als gender-gerelateerd van aard kunnen zijn. Terwijl gedragingen zoals aanranding en seksuele dwang vaak gemakkelijker als ongepast zijn te herkennen, geldt dit niet altijd voor andere vormen van gedrag. De onderstaande afbeelding maakt gebruik van een ijsbergmetafoor om dit te illustreren.