6.4 Toetsing op verzoek van belangenorganisaties
abstracte toetsing
Bij een conflict over algemene voorwaarden tussen twee partijen, kunnen voorwaarden vernietigd worden of kan nietigheid worden ingeroepen. De uitspraak strekt dan niet verder dan de specifieke zaak tussen die partijen. Soms is het echter van belang dat een grotere groep mensen of ondernemingen profiteert van vernietiging of nietigheid. Belangenorganisaties kunnen daarvoor zorgen door middel van ‘abstracte toetsing’.
branche- organisatie
Een belangenorganisatie is een rechtspersoon met volledige rechtsbevoegdheid, die tot doel heeft de belangen te behartigen van een bepaalde groep. Dat kunnen personen zijn die een beroep of bedrijf uitoefenen (brancheorganisaties) of eindgebruikers van goederen of diensten die niet voor een beroep of bedrijf zijn bestemd (consumentenorganisaties).
6.4.1 Procedure opstarten
Hof Den Haag
Alleen een belangenorganisatie kan de gerechtelijke procedure van ‘abstracte toetsing’ opstarten. Deze toetsing is niet mogelijk via een buitengerechtelijke verklaring. Bovendien kan alleen het gerechtshof in Den Haag deze toetsing doen. Bepaalde bedingen in algemene voorwaarden kan het Haagse hof in het algemeen onredelijk bezwarend verklaren.
Gedaagde partij
verbieden
herroepen
Als gedaagde partij treedt de gebruiker op, of een brancheorganisatie die het gebruik daarvan bevordert. De belangenorganisatie kan het Haagse hof verzoeken:
- bepaalde bedingen te verbieden of juist te bevorderen;
- een gebod op te leggen om een aanbeveling tot het gebruik van bepaalde bedingen te herroepen;
- een veroordeling uit te spreken tot het openbaar (laten) maken van de uitspraak, op een door het hof te bepalen manier en op kosten van de door het hof aangewezen partij(en).
6.4.2 Bredere binding
toetsing achteraf
binden
Abstracte toetsing is breder dan de individuele toetsing. De individuele toetsing gebeurt achteraf, nadat tussen partijen een conflict is ontstaan. Tegenover anderen kan de gebruiker die algemene voorwaarde blijven gebruiken. De beslissing over de nietigheid van een beding in individuele gevallen bindt dus alleen de daarbij betrokken partijen. Dat geldt niet voor abstracte toetsing. Bepaalt de rechter dat een specifiek beding niet in de haak is, dan mogen alle organisaties die bij de brancheorganisatie zijn aangesloten, deze niet meer gebruiken. De werking is dus veel omvangrijker.
6.4.3 Overleg tussen organisaties
Eén van de doelstellingen van de wetgever bij het opstellen van de bepalingen over de vernietigbaarheid van algemene voorwaarden, was het bevorderen van overleg tussen organisaties van betrokkenen. De wet motiveert dus beide kampen om constructief dit overleg aan te gaan.
Brancheorganisaties
sanctie
meewerken
Dat een brancheorganisatie die het gebruik van bepaalde algemene voorwaarden bevordert een sanctie opgelegd kan krijgen, prikkelt haar om aan het overleg mee te werken. Bedingen die na zo’n overleg tot stand komen, zullen minder snel onredelijk bezwarend zijn dan wanneer dat overleg niet had plaatsgevonden.
Consumentenorganisaties
Ook consumentenorganisaties krijgen een prikkel om aan het overleg mee te werken. Zij moeten de gebruikers van algemene voorwaarden de gelegenheid geven om deze zo te wijzigen dat aan hun bezwaren tegemoet is gekomen. Anders zal het hof bezwaren van die consumentenorganisaties niet-ontvankelijk verklaren.
Het is goed mogelijk dat uw onderneming de algemene voorwaarden moet aanpassen naar aanleiding van een uitspraak. Vaak zal bijvoorbeeld de brancheorganisatie hier wel over meedenken, omdat het voor een groot aantal ondernemingen tegelijk geldt.
6.4.4 Toetsing vooraf
vooraf
preventief
Met een abstracte toetsing is een manier in het leven geroepen om vooraf geschillen te voorkomen. Organisaties moeten met elkaar overleggen over de inhoud van veelgebruikte algemene voorwaarden. De mogelijkheid van abstracte toetsing heeft een preventieve werking én een werking tegenover derden, die geen partij bij een overeenkomst zijn.
6.4.5 Criteria voor abstracte toetsing
beoordeling
Nu rijst natuurlijk de vraag of het hof dezelfde criteria gebruikt als bij de individuele toetsing om te bepalen of algemene voorwaarden onredelijk bezwarend zijn. In principe is de beoordeling niet anders dan bij de individuele toetsing. Het hof zoekt aansluiting bij dezelfde maatstaf hierover.
De zwarte lijst en de grijze lijst die zijn beschreven in hoofdstuk 4 geven duidelijke aanknopingspunten bij het beantwoorden van de vraag of een beding in de algemene voorwaarden onredelijk bezwarend is. Het hof zal die dan meestal ook gebruiken.
Omstandigheden meewegen
belangen
onredelijk bezwarend
Een verschil is dat bij de individuele toetsing alle omstandigheden van dat specifieke geval worden meegewogen, zoals de belangen van de betrokken partijen en de verdere inhoud van de overeenkomst die zij hebben gesloten. Bij de abstracte toetsing is er geen concrete overeenkomst waarvoor moet worden beoordeeld of een beding onredelijk bezwarend is. Daarom beoordeelt het hof of het beding onredelijk bezwarend is voor gebruik in overeenkomsten in het algemeen. Wie de wederpartij is en de omstandigheden van het geval, bijvoorbeeld de gedragingen van twee partijen bij en na het sluiten van de overeenkomst, spelen daarbij dus geen rol.