1.2 Oorzaken van schulden

werkende armen

Armoede is één van de oorzaken waardoor schulden kunnen ontstaan. Het klinkt misschien niet logisch dat personen met een inkomen in armoede verkeren, maar dat gebeurt zeker wel en ook steeds vaker. Een grote rol daarbij spelen de stijgende kosten van het normale levensonderhoud. Deze groep zogeheten ‘werkende armen’ loopt een groter risico om in de financiële problemen te raken. Het is bovendien een groep die steeds groter wordt.

inkomens-terugval

Naast armoede zijn er uiteraard nog andere oorzaken van geldproblemen onder werknemers te benoemen. Denk aan:

• financiële onwetendheid;
• lichamelijke, psychische of verstandelijke beperkingen;
• een verandering in de levensfase;
• inkomensterugval of uitgavenstijging;
• psychische of relationele problemen;
• verslavingsproblematiek;
• een lange doorlooptijd moeten overbruggen bij de aanvraag van een uitkering of toeslag, of het moeten terugbetalen van uitkeringen of toeslagen.

Type schulden

aanpassingsschuld

compensatieschuld

overbestedingsschuld

noodzakelijk

De oorzaak van een schuld bepaalt van welk type schuld er sprake is. Op basis van onderzoek uit de jaren tachtig en negentig naar de achtergrond van het veelvuldig ontstaan van betalingsproblemen en schulden, zijn er vier typen schulden te onderscheiden:

• Aanpassingsschulden: dit type schulden ontstaat als een persoon plotseling moet rondkomen van een lager inkomen of te maken krijgt met hogere uitgaven en in de nieuwe financiële situatie niet rondkomt. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren bij werkloosheid of een echtscheiding. Maar ook bij gewenste keuzes – zoals het gaan samen wonen of de geboorte van een kind – kunnen er aanpassingsschulden ontstaan. Dit kan als de persoon de gevolgen van zijn keuzes niet volledig overziet en daarom niet de nodige aanpassingen maakt.
• Compensatieschulden: deze schulden ontstaan als een persoon kosten maakt om een gevoel van tekortkoming ten opzichte van zijn omgeving goed te maken. Denk bijvoorbeeld aan ouders die willen dat het hun kinderen aan niets ontbreekt, terwijl zij zich dat eigenlijk niet kunnen veroorloven.
• Overbestedingsschulden: dit type schulden ontstaat als een persoon meer uitgeeft dan er binnenkomt, terwijl zijn inkomen feitelijk voldoende moet zijn om van rond te komen. Hierbij kunt u bijvoorbeeld denken aan het afsluiten van een persoonlijke lening om een nieuwe auto te kopen, terwijl de oude auto nog niet vervangen hoeft te worden.
• Overlevingsschulden: deze schulden ontstaan als een werknemer gedurende een langere periode een inkomen heeft dat te laag is om in zijn noodzakelijke bestaanskosten te voorzien. Deze schulden komen vooral voor bij huishoudens met een zeer geringe vrije bestedingsruimte.

Onderzoek van het Nibud laat zien dat financiële problemen op de werkvloer met name te maken hebben met twee typen schulden: overbestedingsschulden, gevolgd door aanpassingsschulden. Opvallend is dat aanpassingsschulden vooral spelen bij werknemers van grote ondernemingen (met meer dan tweehonderd werknemers).