4.3 Verlichting
klacht
verouderd
Als relatief veel werknemers klachten hebben over licht, er veel oudere werknemers werkzaam zijn of als er sprake is van precisiewerkzaamheden, kunt u dit opnemen in de RI&E. Kijk of er werkplekken zijn waar regelmatig zonder daglicht wordt gewerkt of waar helderheidswering ontbreekt. Ook verouderde kantoorinrichting en apparatuur kunnen reden zijn om licht in de RI&E op te nemen.
Productief met goed lichtplan
ogen
Slechte verlichting heeft in principe geen onomkeerbare slechte invloed op de ogen van de medewerkers. Maar zij kan wel veel hinder geven, de productiviteit beïnvloeden en aanleiding zijn voor vermoeidheid. Slechte verlichting gaat ook ten koste van de leesbaarheid van beeldschermteksten.
Arbobesluit
Volgens artikel 6.3 van het Arbobesluit mag de verlichting op arbeidsplaatsen en verbindingswegen geen risico opleveren voor de veiligheid en gezondheid van de werknemers. Ook moet op de werkplekken voldoende daglicht binnenkomen voor zover dit mogelijk is. Artikel 6.4 verduidelijkt wel dat rechtstreeks invallend zonlicht voldoende moet kunnen worden geweerd. Verder zijn er voldoende voorzieningen voor kunstlicht op de werkplekken. De kunstverlichting moet wel zo zijn aangebracht dat zij niet tot gevaarlijke situaties leidt. Ten slotte mag de kleur die voor het kunstlicht is gebruikt de waarneming van de veiligheids- en gezondheidssignalering niet wijzigen of beïnvloeden.
In arbocatalogi vindt u ook vaak richtlijnen. Zo staan er in de arbocatalogus voor het tankstation enkele oplossingen voor daglicht in garages. Daar moet daglicht via ramen in de deur komen. Ook daglicht via het dak via bijvoorbeeld een dakkoepel is een oplossing.
Bioritme
Arbowet
5% van de werknemers werkt zonder daglicht. Daglicht op de verkeerde momenten of het ontbreken van daglicht verstoort het bioritme. Werken met daglichtbeleving is dan ook een belangrijke voorwaarde om gezond te werken. De Arbowet zegt hierover dat een werkgever binnen het redelijke alles moet doen om daglicht op de werkplek te krijgen.
De Arbowet geeft een inspanningsverplichting, maar geen verbod. En volgens het bouwbesluit moet de werkgever zorgen dat er daglicht naar binnen komt in ruimtes die bedoeld zijn als kantoorruimte.
Hoeveelheid licht
arbocatalogi
eisen
De Arbowet geeft geen exacte eisen voor de hoeveelheid verlichting bij werk. In arbocatalogi vindt u vaak wel richtlijnen. Voor beeldschermwerk wordt minimaal 500 lux aangeraden. Bij te weinig licht is meer inspanning nodig en treedt sneller vermoeidheid en productieverlies op.
Ouderen hebben meer licht nodig
Net als voor de eisen voor andere omgevingsfactoren geldt voor verlichting dat u ook naar de individuele werknemer moet kijken. Ouderen krijgen minder licht in hun ogen door het verouderingsproces van het oog. Een zestigjarige heeft om te lezen gemiddeld vijfmaal zoveel licht nodig als een veertigjarige. Een oudere werknemer heeft dan ook meestal behoefte aan meer dan 500 lux.
Veel contrast
vermoeiend
Als een medewerker urenlang tuurt naar een helder computerscherm in een donkere kamer, is er een te groot contrast tussen het scherm en de omgeving. Dit kan erg vermoeiend zijn. Ook een beeldscherm dat pal voor een raam staat, geeft te veel contrast. Medewerkers kunnen de tekst op het scherm dan alleen met extra inspanning lezen; dit kan hoofdpijn en oogklachten veroorzaken.
Klachten over licht in de RI&E opnemen
lichtbehoefte
spiegelend
Laat u niet verrassen door gezondheidsklachten van medewerkers vanwege het licht. Doe rondvraag naar de ‘lichtbehoeftes’ en achterhaal wat de oorzaken van specifieke klachten zijn. Neem de klachten op in de RI&E en noteer de maatregelen in het bijbehorende plan van aanpak. Vragen die hierbij aan bod moeten komen:
- Komt er voldoende daglicht binnen?
- Hebben beeldschermplekken overal zonwering?
- Zijn er grote helderheidsverschillen tussen beeldscherm en de directe omgeving?
- Is er last van spiegelingen op het beeldscherm?
- Zijn er spiegelende, horizontale oppervlaktes op de bureaus?
- Is er overal in de kantoorruimtes voldoende licht, ook voor detailwerk zoals meetwerk?
- Is de (nood)verlichting van vluchtwegen en nooduitgangen in orde?
Doorlaatbaarheid verminderen
Door een systeem van lichtwering te gebruiken dat twee kanten op beweegt, naar boven en naar beneden, kunt u het aanpassen aan de stand en kracht van de zon. In de ochtend valt de zon aan de onderkant binnen, en gebruikt u daar meer zonwering. U kunt afhankelijk van de hoeveelheid buitenlicht de doorlaatbaarheid verminderen (bewolkt weer) of afsluiten (felle zon). Ten slotte kan een laag worden aangebracht die de hitte van het zonlicht terugkaatst, waardoor het kantoor in de zomer minder heet wordt.
Op rendement.nl/arbodossier vindt u een checklist die u kunt gebruiken om de verlichting op uw kantoor te optimaliseren (ook de temperatuur en vocht komen aan bod).
Maatregelen
rustpauze
weerkaatsen
Nu u een beter idee heeft van de mogelijke problemen als het gaat om verlichting op de werkplek, vindt u hieronder nog een overzicht van eventuele maatregelen om te treffen:
- Zijn er klachten over te weinig licht, kijk dan of er aanvullende verlichting nodig is, of plaats werkplekken dichter bij het raam.
- Zijn er klachten over verblinding of spiegeling, plaats werkplekken dan verder van het raam af, of plaats werkplekken dwars op het raam.
- Bied werknemers die met weinig daglicht werken extra rustpauzes aan. Laat, als dat mogelijk is, medewerkers niet langer dan twee uur op een dag in een ruimte zonder daglicht werken.
- Zonwering (zonneschermen of jaloezieën) bij beeldschermwerk kan spiegelend daglicht tegenhouden.
- Lamellen moeten goed ingemeten zijn. Als ze bij de vensterbank of zijmuur niet geheel aansluiten, blijft een kier over waardoor een scherpe lichtlijn zichtbaar blijft. Plastic lamellen hebben als nadeel dat ze licht weerkaatsen als ze niet volledig dicht zijn en als ze wel volledig dicht zijn geen daglichtbeleving meer geven. Lamellen die enig licht doorlaten en niet reflecterend zijn, hebben de voorkeur.
- Nachtwerk: zet eventueel daglichtlampen in.
Noodverlichting volgens het Arbobesluit
vluchtwegen
Het Arbobesluit behandelt ook de noodverlichting in een organisatie. In artikel 3.7 staat dat er sprake moet zijn van adequate noodverlichting in het geval dat de vluchtwegen en nooduitgangen slecht zichtbaar zijn als het licht uitvalt. Die noodverlichting is ook nodig op arbeidsplaatsen waar medewerkers met bijzondere gevaren te maken krijgen als het kunstlicht uitvalt. Denk aan werkplekken die zonder kunstlicht geheel donker zouden zijn.