7.3 Vezels: asbest, glas- en steenwol

natuur

Een verzamelnaam voor een aantal in de natuur gevormde mineralen, die bestaan uit microscopische kleine, naald­achtige vezels, is asbest. Vanwege de goede eigenschappen (sterk, slijtvast, isolerend en goedkoop) is asbest in het verleden veel gebruikt in bijvoorbeeld gebouwen en woningen. Naar schatting is 80% van alle asbest toegepast in de bouw, met name in de vorm van asbestcementproducten.

Auto’s

trein

Ongeveer 70% van de asbestcementgolfplaten is toegepast in de agrarische sector. Buiten de bouw is asbest toegepast in remvoeringen en koppelingsplaten van auto’s, in treinen, schepen en procesinstallaties. De meeste toegepaste asbestsoorten zijn witte asbest (chrysotiel), blauwe asbest (crocidoliet) en bruine asbest (amosiet). In Nederlandse gebouwen is nog steeds asbest aanwezig.

Verbod

voorraad

Arbobesluit

Sinds 1993 is er een algemeen verbod op het bewerken, verwerken of in voorraad houden van asbesthoudende materialen. Het is voor werkgevers en werknemers niet toegestaan asbest en asbesthoudende producten te bewerken of te verwerken. Dit geldt niet voor bepaalde uitgezonderde werkzaamheden volgens het Arbobesluit. Werkgevers moeten bij sloop- of renovatiewerkzaamheden weten of er sprake is van asbesthoudend materiaal en waar nodig een asbestinventarisatiebedrijf inschakelen.

7.3.1 Gezondheidseffecten

chronisch

Asbestvezels kunnen onopgemerkt worden ingeademd en in de longen achterblijven. Vanwege de eigenschappen van asbestvezels kan het lichaam deze niet verwijderen uit de longen (ze breken niet). Als asbestvezels in de ruimte tussen longvlies en borstvlies zijn doorgedrongen, blijven ze daar opgesloten zitten. Dit kan leiden tot chronische ontstekingsreacties en uiteindelijk tot kanker. Soms pas tien tot zelfs dertig jaar later. Mesothelioom is de specifieke kanker aan borst- en buikvlies die alleen kan optreden als er asbestvezels zijn ingeademd.

Tegemoetkoming

tegemoet­koming

havens

In Nederland is het Instituut Asbestslachtoffers (IAS) opgericht. Mensen met een asbestziekte kunnen een tegemoetkoming van de overheid aanvragen via dit instituut. Aanvragers hiervan wonen vooral in gebieden waar in het verleden grootschalig met asbest is gewerkt: op scheepswerven, in asbestproductie, isolatie- en asbestverwerkende bedrijven en in de metaal- en elektrotechnische industrie. Het gaat met name om de havens in Zeeland, Rijnmond en Noordoost-Groningen, de industrie in Noord-Holland, marinehaven Den Helder, de mijnbouw en chemie in Zuid-Limburg en de asbestverwerkende industrie in Twente, rond Enschede (textiel) en Goor (Eternit-fabriek).

7.3.2 Glas- en steenwol

dakisolatie

Vezels die geen natuurlijke oorsprong hebben, maar gemaakt zijn door de mens zijn de vezels in glas- en steenwol (ook wel man-made mineral fibers genoemd). Glas- en steenwol zijn isolatiematerialen die bestaan uit heel dunne draden of vezels. Glas- en steenwol worden vaak gebruikt voor warmte- en geluidsisolatie. In nieuwbouwwoningen wordt glas- en steenwol toegepast in de spouwen van gevels. In oudere woningen wordt het veel gebruikt als dakisolatie. Glas- of steenwolplaten of -dekens zijn vaak aan één zijde bedekt met een afdeklaag van bijvoorbeeld papier of aluminiumfolie. Soms wordt voor na-isolatie van de spouw glas- of steenwol in de vorm van vlokken gebruikt.

7.3.3 Klachten

zagen

klachten

roken

Tijdens het werken met glas- en steenwol kunnen vezels vrijkomen. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij het op maat maken van het materiaal (knippen, snijden en zagen) of bij mechanische bewerkingen (zoals boren, zagen of breken). De vezels kunnen op de huid of in de ogen komen. Maar de vezels kunnen ook ingeademd worden. Het verschil met asbest is dat het lichaam deze vezels doorgaans wel kan opruimen, omdat ze breekbaar zijn. Ernstige gezondheidsschade, zoals longkanker, treedt daarom gelukkig niet op. Wel kan een werknemer de volgende klachten ondervinden tijdens het werken met glas- en steenwol:

• Huidirritatie. De irritatie ontstaat door minuscule wondjes van de vezels die in de huid prikken. In eerste instantie ontstaat er (soms heftige) jeuk. Die jeuk is meestal de volgende dag weer verdwenen. Na een aantal weken nemen de klachten af, maar na een periode van rust (bijvoorbeeld vakantie) beginnen ze weer. Door de irritatie en kleine beschadigingen wordt de huid gevoeliger voor infecties en chemicaliën waarmee de huid in aanraking komt.
• Irritatie van de ogen. Door wrijven nemen de klachten toe.
• Irritatie van de luchtwegen en longen.

Roken, samen met de blootstelling aan deze stoffen, verhoogt de kans op het ontstaan van (long)kanker aanzienlijk.