OCTAS adviseert over nieuw arbeidsongeschiktheidsstelsel

Het Nederlandse arbeidsongeschiktheidsstelsel is te complex. Dat concludeert de Onafhankelijke commissie toekomst arbeidsongeschiktheidsstelsel (OCTAS) in haar langverwachte rapport, met daarin adviezen voor een toekomstbestendig arbeidsongeschiktheidsstelsel.

OCTAS is eind 2022 ingesteld door het kabinet, met als doel om te adviseren over een meer toekomstbestendig arbeidsongeschiktheidsstelsel dat uitvoerbaar, uitlegbaar en betaalbaar is voor alle betrokkenen. Het nieuwe stelsel moet waar mogelijk werkhervatting stimuleren en waar nodig inkomen beschermen. Het huidige stelsel kent veel knelpunten die onder meer onevenredig vaak slecht uitpakken voor kwetsbare mensen en die de uitvoering van de arbeidsongeschiktheidsregelingen belemmeren, met als bekend gevolg de enorme achterstanden bij de sociaal-medische beoordelingen door UWV.

Méér aandacht voor preventie

Onder het mom van ‘voorkomen is beter dan genezen’ pleit OCTAS allereerst voor méér aandacht voor preventie. Een gezonde werkomgeving draagt bij aan een laag ziekteverzuim én versnelt de eventuele re-integratie als een werknemer toch ziek wordt. Zowel werkgevers als werknemers zijn verantwoordelijk voor die gezonde werkomgeving.

Drie varianten voor een beter arbeidsongeschiktheidsstelsel

Verder schetst de commissie drie varianten voor een beter stelsel:

• Huidige stelsel beter: hierbij ligt de nadruk op vereenvoudiging van het bestaande arbeidsongeschiktheidsstelsel en het verminderen van het aantal knelpunten en ‘hardheden’ in de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA). In deze variant bestaat er nog één WIA-uitkering; de Inkomensvoorziening volledig arbeidsongeschikten (IVA) komt volledig te vervallen. Daarnaast is onder meer het advies om de arbeidsongeschiktheidsdrempel voor de WIA te verlagen, van 35% naar 25%, en om de re-integratiedienstverlening toegankelijker te maken.
• Werk staat voorop: een nieuw stelsel dat intensieve re-integratiedienstverlening combineert met inkomenszekerheid. In deze variant ligt de nadruk op wat mensen nog wél kunnen in plaats van op wat ze níet kunnen, zoals nu vaak het geval is. Hiervoor komt de focus op de re-integratie te liggen en wordt de mate van arbeidsongeschiktheid pas beoordeeld als volledige re-integratie niet lukt.
• Basis voor werkenden: deze variant draait om één gelijke basisverzekering voor ziekte en arbeidsongeschiktheid voor álle werkenden (dus ook zelfstandigen), die inkomensbescherming biedt ongeacht de mate van arbeidsongeschiktheid. Dezelfde wachttijd, basisuitkering en hetzelfde premiepercentage voor iedereen vermindert de complexiteit, omdat mensen in veel gevallen niet meer afhankelijk zijn van aanvullende toeslagen van bijvoorbeeld UWV.

Vereenvoudiging beïnvloedt doelmatigheid

OCTAS benadrukt dat er géén heilige graal is; elke variant heeft zijn voor- en nadelen en vereenvoudiging kan ten koste gaan van de doelmatigheid van het stelsel. De kosten van het stelsel kunnen ook verder toenemen. 20 maart volgt het commissiedebat Arbeidsongeschiktheid, waarin minister Van Gennip van Sociale Zaken en Werkgelegenheid de Eerste en de Tweede Kamer informeert over het vervolgproces.