Zakelijk contract wijzigen vanwege oorlog in Oekraïne?

Diverse rechters hebben zich inmiddels gebogen over de vraag of de oorlog in Oekraïne genoeg reden is om zakelijke overeenkomsten aan te passen. Zo mag de onderneming die warmte levert aan een aantal tuinders de leveringen terugschroeven, omdat de gevolgen van de oorlog ‘onvoorziene omstandigheden’ zijn.

De oorlog heeft dit jaar geleid tot een waaier aan economische gevolgen. Met name de gasprijzen zijn exorbitant gestegen, maar ook andere grondstoffen zijn flink duurder geworden (artikel). Daarbij is één van de juridische vragen voor ondernemers: is dit alles voldoende grond om een inmiddels onvoordelig zakelijk contract aan te mogen passen?

Overmacht of onvoorziene omstandigheden

Het ondernemingsrecht biedt wel mogelijkheden om een contract open te breken of om het aan te laten passen door de rechter. Dat kan door een beroep te doen op het wetsartikel over ‘overmacht’ (artikel) of het artikel over ‘onvoorziene omstandigheden’. Bij dit laatste artikel gaat het om omstandigheden die op het moment dat het contract is gesloten nog niet te voorzien waren. Als de rechter oordeelt dat er sprake is van overmacht of onvoorziene omstandigheden en dat het onredelijk is om het contract ongewijzigd te laten voortduren, kan er een aanpassing volgen.

Minder leveringen vanwege hoge gasprijs

In een recente rechtszaak speelde dit vraagstuk voor een aantal Zeeuwse glastuinders. Voor het verwarmen van hun kassen krijgen zij restwarmte geleverd van een kunstmestfabriek in de regio. Maar vanwege de hoge gasprijzen koos deze fabriek ervoor om de productie te verlagen, met als gevolg dat er ook minder restwarmte geleverd kon worden. De tuinders wilden de leverancier daarom via de rechter dwingen om de oorspronkelijk afgesproken hoeveelheid te leveren. De tuinders voerden onder meer aan dat ook grote prijsstijgingen tot de ‘algemeen aanvaarde risico’s van een leverancier’ behoren.
De leverancier deed eerst een beroep op overmacht, maar dat slaagde niet. Maar volgens de rechter was er wel sprake van onvoorziene omstandigheden. Dat de gasprijs in de afgelopen drie jaar ruim zou vertienvoudigen, daar was bij het sluiten van het leveringscontract geen rekening mee gehouden. De rechter wees de vorderingen van de tuinders af en droeg de partijen op om – zoals zij zelf in hun leveringscontract hadden afgesproken – in goed overleg te kijken hoe het verder moet met de leveringen.

Lijn in rechtszaken nog niet echt duidelijk

Ook in andere zaken hebben rechters al geoordeeld dat de gevolgen van de oorlog in Oekraïne onvoorziene omstandigheden zijn. Maar in die zaken zijn de rechters (nog) niet toegekomen aan de vraag of dat in die specifieke gevallen ook genoeg reden is om het contract open te breken. In de zaak tussen de tuinders en de warmteleverancier ging het om een kort geding, waar de rechter altijd terughoudend moet zijn met verregaande schadevergoedingen of boetes. De kortgedingrechter meldt in het vonnis slechts dat het ‘niet valt uit te sluiten’ dat in een bodemprocedure inderdaad zal blijken dat het redelijk is om het contract te wijzigen. Maar zeker is dat dus niet. Daarbij is ook nog van belang dat wat in januari van dit jaar nog onvoorzienbaar was, dat inmiddels niet meer is. Voor nieuw afgesloten contracten zullen dus weer andere eisen gelden voor onvoorziene omstandigheden (artikel).
Rechtbank Rotterdam, 13 oktober 2022, ECLI (verkort): 8502