9.1 Gevaarlijke stoffen op werk

Vijf belangrijke groepen stoffen die op het werk kunnen voorkomen en tot ziekte bij de werknemers kunnen leiden, worden hieronder toegelicht.

9.1.1 Allergenen

astma

voedings-industrie

Van een groot aantal stoffen is bekend dat mensen er meestal na herhaalde blootstelling (inademing, huidcontact) allergisch voor kunnen worden. Inademing van een stof waarvoor iemand allergisch is, kan leiden tot astma. Vaak zijn er dan ook neus- en oogklachten. Treedt de blootstelling aan het allergeen alleen op het werk op, dan zijn er zeker in het begin alleen klachten op werkdagen, met verbetering tijdens vrije dagen. Dit heet allergisch beroepsastma, maar deze klachten kunnen chronisch worden. Stoffen die allergisch beroepsastma kunnen veroorzaken zijn bijvoorbeeld: allergenen van planten (meelstofallergie), van dieren (proefdieren, koeien, vissen), metaalzouten (platinum-, chroom- en nikkelzouten), isocyanaten (TDI, MDI, HDI), allergenen van bepaalde houtsoorten (Western Red Cedar) en bepaalde desinfectanten (Halamid). Deze stoffen komen bij een groot aantal sectoren en beroepen voor, zoals in de voedingsindustrie, metaalsector, verfspuiterijen en bij dierverzorgers.

Allergisch contacteczeem

kappers

Huidcontact met een stof waarvoor men allergisch is, kan leiden tot contacteczeem op de plek van het huidcontact. Allergisch contacteczeem verbetert nadat de huidblootstelling stopt, maar keert terug als er opnieuw huidcontact met de betreffende stof is. Voorbeelden van stoffen die allergisch contacteczeem kunnen veroorzaken (contactallergenen) zijn: metaalzouten (nikkel, chroom), thiuramverbindingen (in rubber), conserveermiddelen (isothiazolinoneverbindingen), acrylaten en epoxyverbindingen. Risicovolle sectoren zijn de kappersbranche, bouw (metselaars), metaalbewerking, gezondheidszorg en de voedingsindustrie.

9.1.2 Irriterende stoffen

herstel

Irriterende stoffen kunnen bij direct contact met de huid, ogen en luchtwegen tot beschadiging leiden en klachten veroorzaken. Na kortdurend contact bij zwak irriterende stoffen is er snel herstel, maar bij sterk irriterende tot bijtende stoffen zijn de verschijnselen erger.

Irritatief contacteczeem

Bij herhaalde blootstelling van de huid aan irriterende stoffen kan irritatief contacteczeem optreden. Voorbeelden zijn: zure en alkalische oplossingen, ontvetters en oplosmiddelen, metaalbewerkingsstoffen, vruchten- en groentesap, poets- en boenwas, metselspecie, zeepachtige stoffen in reinigingsmiddelen en pesticiden. Als werknemers veelvuldig in contact komen met water, kan ook eczeem ontstaan door aantasting van de beschermlaag van de huid.

Irritatief astma

schoonmaakmiddelen

Regelmatig terugkerende inademing van hogere concentraties irriterende damp, gas of stof kan na verloop van tijd leiden tot irritatief astma. Dit geldt ook voor een incident met hoge concentraties van irriterende damp, gas of stof. In een nog ernstiger situatie kan er een ernstige chemische longontsteking optreden. Voorbeelden van irriterende stoffen die na (herhaalde) inademing irritatief astma kunnen veroorzaken zijn: chloor, azijnzuur, agressieve schoonmaakmiddelen, cementstof, verbrandingsrook, dieseluitlaatgassen, formaldehyde, ammoniak, zwaveldioxide, zwavelwaterstof, lasdampen en bepaalde bestrijdingsmiddelen.

9.1.3 Vluchtige organische stoffen (VOS)

hoofdpijn

Vluchtige organische stoffen (VOS) komen in veel producten voor en dus ook in veel werksituaties. Het gaat onder meer om dampen van verven, lijmen, drukinkt, schoonmaakmiddelen en brandstoffen. Kortdurende inademing van hoge concentraties VOS kan leiden tot misselijkheid, hoofdpijn, duizeligheid en hartkloppingen. Deze klachten verdwijnen na het stoppen van de blootstelling. Langdurige blootstelling kan blijvende gezondheidsschade veroorzaken door aantasting van de hersenen: bepaalde hersenfuncties (geheugen, concentratie, denkvermogen) gaan achteruit. Deze aandoening stond eerst bekend als de ‘schildersziekte’, later als organisch psychosyndroom (OPS) en nu als chronische toxische encefalopathie (CTE). De ziekte ontwikkelt zich geleidelijk en het stellen van de diagnose is niet eenvoudig.

9.1.4 Kwartsstof

bouw

Kwarts is één van de meest voorkomende mineralen ter wereld. Kwartshoudend materiaal komt u vooral in de bouw tegen. Inademing van kwartsdeeltjes kan optreden bij bewerken (zagen, schuren, frezen) van kwartshoudend materiaal. Langdurige blootstelling aan kwartsstof brengt verschillende ernstige gezondheidsrisico’s met zich mee, zoals COPD, silicose (stoflongen) en een verhoogde kans op longkanker. Ook lijkt het bepaalde auto-immuun ziektes te kunnen veroorzaken. Op de werkplek is dan ook veel aandacht nodig voor het zo veel mogelijk beperken van kwartsblootstelling.

9.1.5 Kankerverwekkende stoffen

radioactief

Jaarlijks overlijden in Nederland meer dan 1.300 mensen aan kanker door het werk. Naast blootstelling aan kankerverwekkende stoffen, kan ook blootstelling aan radioactieve en uv-straling op het werk kanker veroorzaken. De meest bekende oorzaak van kanker door het werk is asbest.

Asbest kan ook longkanker veroorzaken. Dit geldt eveneens voor chroom 6, nikkel en PAK’s (Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen). Onder andere lassers, dakdekkers en asfalteerders kunnen hieraan worden blootgesteld. Blootstelling aan aromatische amines (zoals bij kleurstoffabricage en -toepassing) is een bekende oorzaak van blaaskanker. Blootstelling aan benzeen kan leukemie veroorzaken. Stoffen die veel worden toegepast zijn meestal onderzocht op kankerverwekkende eigenschappen en terug te vinden op door de overheid en internationale instanties gehanteerde lijsten.